Φέτος συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή. Μια από τις δραματικές συνέπειές της ήταν ο ξεριζωμός του Ελληνισμού από την Ανατολική Θράκη, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο και η άφιξη χιλιάδων προσφύγων στο ελληνικό κράτος. Οι πρόσφυγες διασκορπίστηκαν στη χώρα, συμπεριλαμβανομένου και του νομού Πρέβεζας, και εγκαταστάθηκαν είτε σε υπάρχοντες, είτε σε νέους, προσφυγικούς οικισμούς, που δημιουργήθηκαν εξ αρχής.
Το Τμήμα ΓΑΚ Πρέβεζας, όπως και άλλοι φορείς, αποφάσισε το έτος 2022 να δώσει έμφαση στην ανάδειξη της ιστορίας των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στον νομό μας. Εγκαινιάζουμε λοιπόν από σήμερα μια σειρά σύντομων ιστορικών σημειωμάτων που είναι αφιερωμένα σε πτυχές της παρουσίας των προσφύγων στην Πρέβεζα. Το πρώτο μας σημείωμα λαμβάνει ως αφορμή πρόσφατα δημοσιεύματα του τοπικού τύπου που αναφέρονταν στην απογραφή του προσφυγικού πληθυσμού που καταγράφτηκε στον νομό Πρέβεζας το 1923 και ο οποίος ανερχόταν σε 6163 άτομα. Εφόσον τα στοιχεία αυτής της απογραφής δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στον τύπο, το δικό μας ενδιαφέρον θα στραφεί σε μια άλλη απογραφή, αυτή του 1928, που διενεργήθηκε στις 15-16 Μαΐου του αναφερθέντος έτους.
Καταρχάς θα επισημάνουμε ότι το 1928 ο νομός Πρέβεζας είχε πιο διευρυμένα διοικητικά όρια από εκείνα του 1923 καθώς συνίστατο από τις επαρχίες Πρέβεζας, Φιλιππιάδας και Μαργαριτίου (στις δύο τελευταίες εντάσσονταν και κοινότητες που σήμερα ανήκουν στις υπόλοιπες περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου) και επιπλέον περιελάμβανε την επαρχία Λευκάδας, η οποία είχε αποσπαστεί από τον νομό Κέρκυρας και είχε προσαρτηθεί σε αυτόν της Πρέβεζας το 1925.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι τα όρια του νομού ήταν πιο διευρυμένα, ο συνολικός πληθυσμός των προσφύγων στον νομό ήταν μειωμένος σε σχέση με την απογραφή του 1923: το 1928 απογράφτηκαν μόλις 2736 πρόσφυγες. Προφανώς ο τελευταίος αριθμός αντικατοπτρίζει τον πληθυσμό που είχε εγκατασταθεί και παραμείνει πλέον οριστικά στην περιοχή. Οι πρόσφυγες αυτοί κατανέμονταν ως ακολούθως (βλ. διάγραμμα 1): 1938 άτομα στην επαρχία Πρέβεζας (ποσοστό 71%), 302 στην επαρχία Λευκάδας (ποσοστό 11%), 273 στην επαρχία Μαργαριτίου (ποσοστό 10%) και 223 στην επαρχία Φιλιππιάδας (ποσοστό 8%). Τα παραπάνω αριθμητικά δεδομένα των προσφύγων μεταφράζονται σε ένα ποσοστό της τάξης περίπου 3% επί του συνολικού πληθυσμού του τότε νομού Πρέβεζας ή 5,3% αν λάβουμε υπόψη μας τα σημερινά διοικητικά όρια της περιφερειακής ενότητας Πρέβεζας.
Τα ποσοτικά στοιχεία της απογραφής του 1928 θα παρατεθούν στο παράρτημα. Προκρίνουμε να προηγηθεί η ποιοτική ανάλυση των αριθμητικών δεδομένων καθώς η προσεκτική ανάγνωσή τους μπορεί να μας αποκαλύψει τις ιστορίες και τα δράματα των προσφύγων. Θα δώσουμε μόνο δύο παραδείγματα, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στα δεδομένα της επαρχίας Πρέβεζας, ως πιο αντιπροσωπευτικά του νομού.
Το πρώτο αφορά στην αναλογία ανδρών και γυναικών στις ηλικίες μεταξύ 20 και 69 ετών όπως αυτές καταγράφηκαν το 1928. Παρατηρούμε ότι στον προσφυγικό πληθυσμό οι γυναίκες είναι πολύ περισσότερες από τους άντρες σε αυτές τις ηλικίες (βλ. διάγραμμα 2), κάτι που δεν ισχύει στον γηγενή πληθυσμό. Πιο συγκεκριμένα, οι γυναίκες πρόσφυγες ήταν 655 έναντι 510 ανδρών με το μεγαλύτερο ποσοστό υπεροχής των γυναικών να εμφανίζεται στις ηλικίες 20-44 ετών. Μεταφέροντας στο 1922 αυτά τα αριθμητικά δεδομένα θα αντιληφθούμε το μέγεθος της εξόντωσης κυρίως του ανδρικού πληθυσμού μεταξύ των ηλικιών 14 και 38 ετών.
Το δεύτερο παράδειγμα αφορά στην δεύτερη γενιά προσφύγων, τη γενιά δηλαδή που γεννήθηκε στην Ελλάδα από πρόσφυγες γονείς. Πρόκειται για τα παιδιά που καταγράφονται σε ηλικία κάτω των 5 ετών το 1928, δηλαδή γεννήθηκαν από το 1924 και έπειτα. Συγκρίνοντας το ποσοστό τους επί του συνολικού προσφυγικού πληθυσμού σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό των γηγενών σε αυτές τις ηλικίες διαπιστώνουμε ότι τα παιδιά των προσφύγων αποτελούν το 6,45% του προσφυγικού πληθυσμού όταν το αντίστοιχο ποσοστό των γηγενών είναι 12,5%. Με άλλα λόγια, τα παιδιά που γεννήθηκαν (ή επιβίωσαν για να απογραφούν το 1928) από πρόσφυγες γονείς, όταν αυτοί εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, ήταν αναλογικά περίπου τα μισά από αυτά που γεννιόνταν από τους γηγενείς. Αντίστοιχα είναι τα δεδομένα και για τις ηλικίες 5-9 ετών. Τα παιδιά των προσφύγων που γεννήθηκαν στις πατρίδες τους και ήρθαν βρέφη στην Ελλάδα αποτελούν το 5,2% του προσφυγικού πληθυσμού όταν οι συνομήλικοι τους γηγενείς αποτελούσαν το 11,78% του αντίστοιχου πληθυσμού. Αυτή η υστέρηση αποκαλύπτει τις δυσκολίες που βίωσαν οι πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους και μπορεί να ερμηνευτεί ως αποτέλεσμα της υψηλής παιδικής θνησιμότητας αλλά και της μείωσης της γεννητικότητας εντός του προσφυγικού πληθυσμού. Η μειωμένη γεννητικότητα συνδέεται και με τον μειωμένο αριθμό ανδρών στις ηλικίες 20-44 που επισημάναμε παραπάνω. Από την άλλη, η παιδική θνησιμότητα συνδέεται με τις κακουχίες που υπέστησαν οι πρόσφυγες κατά την απομάκρυνσή τους από τις εστίες τους αλλά και με τις κακές υγειονομικές συνθήκες που αντιμετώπισαν κατά την πρώτη εγκατάσταση τους στον ελλαδικό χώρο.
ΓΑΚ Πρέβεζας