⬛ Η αντικειμενική ενημέρωση στην χώρα μας κ. Καθηγητά και η αξιοπιστία στα ΜΜΕ κατρακυλά στις τελευταίες θέσεις στις σχετικές πανευρωπαϊκές λίστες αξιολόγησης. Παράλληλα η χώρα και το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό πλήττονται από το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων. Που οδηγούμαστε;
Δεν υπάρχει αντικειμενική ενημέρωση. Γι’ αυτό και οφείλει να είναι είτε πολυμερής είτε έντιμα υποκειμενική. Η δεινή θέση των ΜΜΕ στην Ελλάδα δυστυχώς καταγράφεται από πλειάδα διεθνών οργανισμών και όχι μόνο από τους RSF, οι οποίοι έγιναν περισσότερο γνωστοί τελευταία λόγω της κατάταξης της χώρας μας από την έρευνα που διεξήγαγαν, όπως και κάθε χρόνο, στη θέση 108 μεταξύ 180 χωρών ανά τον κόσμο στην ελευθερία του Τύπου και τελευταία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως η κατάντια της χώρας στον δείκτη της ελευθερίας του Τύπου καταγράφεται και από άλλους οργανισμούς όπως λ.χ. το Mapping Media Freedom, το οποίο συγκεντρώνει, αφού διεξάγει διπλό έλεγχο αξιοπιστίας, όλα τα περιστατικά παραβίασης της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα όπως και σε άλλες χώρες. Επίσης το Media Freedom Rapid Response που είναι ένωση έξι άλλων διεθνών οργανισμών οι οποίοι ασχολούνται πανευρωπαϊκά με την ελευθερία του Τύπου, και είχαν συντάξει και καταθέσει σχετικά πρόσφατα έκθεση για τις παραβιάσεις της ελευθερίας του Τύπου ειδικά στην Ελλάδα. Και ακόμα το European Center for Press and Media Freedom (ECPMF), και αρκετούς ακόμα οργανισμούς.
Το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων φοβάμαι ότι είναι πολύ πιο μεγάλο από αυτό που έχουμε μάθει ως τώρα. Πιστεύω ότι παρακολουθούνται πολλοί περισσότεροι πολιτικοί και δημοσιογράφοι, αλλά και άλλοι δρώντες στη δημόσια σφαίρα Σκεφτείτε ότι αν παρακολουθούνται grosso modo 20.000 άτομα, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι παρακολουθούνται ένας στους 500 κατοίκους αυτής της χώρας. Ρεκόρ που πλησιάζει εκείνο κάποιων αυταρχικών καθεστώτων. Ένα ακόμα ερώτημα είναι τι γίνονται αυτές οι πληροφορίες, ποιος τις παίρνει στα χέρια του και πως τις αξιοποιεί. Θυμηθείτε ότι μετά τον ξυλοδαρμό νέου στην πλατεία της Ν. Σμύρνης και πιο πρόσφατα στην περίπτωση του κ. Ανδρουλάκη ή σε άλλες περιπτώσεις, κυβερνητικά στελέχη ανακοίνωναν δημόσια λεπτομερείς πληροφορίες της βιογραφίας των ατόμων χωρίς να είναι επιφορτισμένοι με αυτόν τον τομέα ευθύνης αν θυμάμαι καλά. Και φυσικά το μέγιστο των ερωτημάτων είναι με ποια διαδικασία και πόσο νόμιμες κατ’ ουσίαν είναι αυτές οι παρακολουθήσεις.
Για να γενικεύσω την απάντησή μου στο ερώτημά σας θα έλεγα ότι η σημερινή κυβέρνηση βαρύνεται με αρκετά πολιτειακά και πολιτικά παραπτώματα: πρώτον τις βίαιες επαναπροωθήσεις που έχουν γίνει αντικείμενο καταγγελιών από άλλους φορείς του εξωτερικού. Δεύτερον, τη δυσφήμιση στελεχών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως κατέγραψε στην έκθεση της η ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ Mary Lawlor. Τρίτον τις παρακολουθήσεις πολιτών, πολιτών και δημοσιογράφων, όπως του Κουκάκη, που είναι το πιο βαρύ και για το οποίο εκτιμώ ότι μάλλον θα πέσει η κυβέρνηση αλλά θα μείνει πιθανόν και στην ιστορία γι’ αυτό της το «επίτευγμα». Τέταρτον τις μεγάλες παραβιάσεις της ελευθερίας του Τύπου με τη μορφή της άσκησης βίας κατά δημοσιογράφων, την παρεμπόδιση του έργου τους, τις προσαγωγές και τις άδικες καταμηνύσεις, τη δυσφήμιση μη φιλικών στην κυβέρνηση ΜΜΕ και δημοσιογράφων, τη λίστα Πέτσα και την απαλλαγή μεγάλων ΜΜΕ από τις οφειλές τους προς το κράτος, την χειραγώγηση των δημόσιων ΜΜΕ και πολλά άλλα. Πέμπτον, τη τραγική διαχείριση της πανδημίας, με το μεγάλο αριθμό νεκρών αλλά και την εργαλειοποίηση της πανδημίας για τη διακυβέρνηση με αυταρχικό και αντιδημοκρατικό τρόπο, αλλά και την άσκηση λογοκρισίας στην ενημέρωση για την πορεία της. Έκτον, την αστυνομική «περικύκλωση» των πανεπιστημίων και την κατάργηση στην πράξη της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Έβδομο, την άσκηση, συχνά, του κομματικού ανταγωνισμού με πολεμικούς όρους και πρακτικές, με θεωρίες συνωμοσίας κ.ά. που άνοιξαν ρωγμές από τις οποίες αρκετές φορές πέρασαν εμφυλιοπολεμικές ορέξεις.
Αυτοί είναι μερικοί από τους πιο σοβαρούς λόγους ώστε η χώρα να ανήκει στην ομάδα χωρών με ελαττωματική δημοκρατία. Σύμφωνα με τις μετρήσεις του Δείκτη Δημοκρατίας (Democracy Index) για το 2021, η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως «ελλαττωματική δημοκρατία» και βρίσκεται στην 34η θέση μεταξύ 167 χωρών, πίσω για παράδειγμα από την Μποτσουάνα, την Ουρουγουάη, την Ν Κορέα, την Κόστα Ρίκα κ.ά. χώρες – βλέπεται δεν είναι η περιορισμένη ελευθερία του Τύπου το μόνο δημοκρατικό πρόβλημα της χώρα, είναι και η Δημοκρατία συνολικά, που δεν την μετρούν οι RSF αλλά διαφορετικός οργανισμός.
⬛ Την ώρα που μεγάλα δημοσιογραφικά συγκροτήματα στην χώρα μας ουσιαστικά «θάβουν» το μέγεθος αλλά και τις ευθύνες αυτής της ιστορίας, ομάδες δημοσιογράφων απειλούνται με οικονομική εξόντωση επειδή ουσιαστικά έφεραν το θέμα στην επικαιρότητα. Δυο παράλληλοι κόσμοι. Πως μπορούν να ενισχυθούν εναλλακτικές φωνές ενημέρωσης;
Η απόκρυψη σημαντικών ειδήσεων που αφορούν τη λειτουργία των θεσμών στη χώρα, την κατάσταση των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, την εξωτερική πολιτική και την κυριαρχία ή ακεραιότητα της χώρας κ.ά. συνιστά σημαντική μορφή λογοκρισίας η οποία επιδεινώνει έτι περαιτέρω την κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου. Στην πραγματικότητα τα Μέσα που ενεργούν έτσι δεν το κάνουν μόνο ή τόσο από δική τους απόφαση, χωρίς να σημαίνει πως δεν αποκλείεται και αυτό. Ωστόσο το κάνουν διότι δεν έχουν κάποιο οικονομικό ή άλλο φόβο καθώς στηρίζονται στην πολιτική εξουσία. Και πάντα θα υπολογίζουν σε αυτήν. Η αλλαγή στάσης των ΜΜΕ, η εκδήλωση φιλικότερης στάσης προς την εκάστοτε αντιπολίτευση είναι δείκτης κυβερνητικής αλλαγής. Με άλλα λόγια τα Μέσα που επιβιώνουν χάρη στη στήριξη της πολιτικής εξουσίας και όχι του κοινού της έχουν εσωτερικεύσει βαθιά τη στάση του Χατζηαβάτη. Όμως όπως και να έχει, αν τα ΜΜΕ έχουν δυσφημιστεί αργά ή γρήγορα τα περιμένει κρίση επιβίωσης.
Σε ό,τι αφορά τις εναλλακτικές φωνές ενημέρωσης αυτές ήδη έχουν ενισχυθεί. Ας σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια μια σειρά θέματα που επιχειρούσαν τα μεγάλα ΜΜΕ να αποσιωπήσουν τα «ανέβασαν» στη δημόσια θεματολογία τα εναλλακτικά Μέσα όπως το Twitter και το Facebook. Τέτοια θέματα ήταν π.χ. το θέμα των υποκλοπών, το κόστος της πρωτοχρονιάτικης συναυλίας 2022, η κατάσταση της Αθήνας από τις παρεμβάσεις της δημοτικής αρχής, η ρήτρα αναπροσαρμογής στην ενέργεια, οι πραγματικές στοχεύσεις του περίφημου συνεδρίου για τη γονιμότητα, οι κινήσεις του Ουρούτς Ρέϊ και πολλά άλλα. Κι αυτό παρά τη σχετικά μικρή διείσδυση του Twitter στο κοινό. Ο κοινωνικός και πολιτικός τους αντίκτυπος είναι αρκετά μεγαλύτερος από τον αριθμό των χρηστών του. Το Twitter είναι ο Δαυίδ της ενημέρωσης, παρά τα προβλήματα πλουραλισμού που σημειώνονται, όπως λ.χ. με την απαγόρευση των ρωσικών Μέσων. Αυτός είναι και ο λόγος που οι εξουσίες στην ΕΕ και στα εθνικά κράτη καταβάλλουν προσπάθειες να ελέγξουν τα νέα Μέσα διότι τα μεγάλα παλιά Μέσα τα ελέγχουν ποικιλοτρόπως είτε στο περιεχόμενο είτε στις πηγές τους είτε και στα δυο όπως στην Ελλάδα. Και νομίζω ότι αυτό πρέπει να συνεχιστεί ταυτόχρονα με την προσπάθεια να μην επιτραπεί η παρέμβαση των εξουσιών στη λειτουργία αυτών των Μέσων, σε συνδυασμό φυσικά με τον έλεγχο αξιοπιστίας των ειδήσεων που μεταδίδουν και έτσι την προστασία από την προσπάθεια να χρησιμοποιηθούν για τη διάδοση fake news.
⬛ Η κυβέρνηση αυτοαποκαλείται «φιλελεύθερη». Ζούμε όμως σε ένα φιλελεύθερο καθεστώς; Πόσο δύσκολη γίνεται η δουλειά και ο ρόλος του δημοσιογράφου στην σημερινή περίοδο;
Κοιτάχτε, και ο Παπαδόπουλος «Δημοκρατία» αποκαλούσε το καθεστώς του. Πρόεδρος «Δημοκρατίας» ήταν. Σε μερικές περιοχές της χώρας ακόμα είναι γραμμένα τα συνθήματα της χούντας στους τοίχους των χωριών «Ζήτω η Δημοκρατία». Έκανε μάλιστα δημοψήφισμα, ενώ ετοίμαζε και εκλογές. Δεν μπορούμε να κρίνουμε κάποιον από το τι νομίζει για τον εαυτό του, αλλά από τα δεδομένα με μετρήσιμο τρόπο μάλιστα. Πρόσφατα κέρδισε το χρυσό μετάλλιο η Τζένκο. Όπως είπε έκανε 16 χρόνια να πάρει την ιθαγένεια και μάλιστα με ταλαιπωρία, αν και γεννήθηκε στην Ελλάδα. Δεν έγινε το ανάλογο με τους Αντετοκούμπο; Η σημερινή κυβέρνηση δεν είναι που είχε καταψηφίσει τη χορήγηση ιθαγένειας σε παιδιά μεταναστών παρά το γεγονός ότι γεννήθηκαν στην Ελλάδα; Γίνονται ή όχι παράνομες επαναπροωθήσεις; Κακοποιούνται ή όχι αδικαιολόγητα πολίτες από αστυνομικά όργανα; Περιορίστηκαν ή όχι και μάλιστα με αστείες προφάσεις τα πολιτικά δικαιώματα κατά τη διάρκεια της καραντίνας; Έλαβε η κυβέρνηση πάρα πολλές αποφάσεις με αντιδημοκρατικό τρόπο, δηλαδή με ΠΝΠ, χωρίς μάλιστα να επιδιώκει διάλογο με τα κόμματα της αντιπολίτευσης; Είναι σε δεινή θέση η ελευθερία του Τύπου, ναι ή όχι; Συμπράττουν ή όχι με το αιμοσταγές καθεστώς της Σ. Αραβίας; Αυτά και πολλά άλλα είναι τα κριτήρια για να αποφασίσουμε αν είναι φιλελεύθεροι ή όχι. Κατηγορηματικά λοιπόν λέω ότι κατά τη γνώμη μου, όπως και κατά τη γνώμη πραγματικά φιλελεύθερων της Ευρώπης (δεν εννοώ τους νεοφιλελεύθερους) δεν είναι φιλελεύθεροι. Μάλιστα νομίζω πως ποτέ δεν ήταν. Κατά τη γνώμη μου η σημερινή κυβέρνηση διοικείται από ακραίους νεοσυντηρητικούς λαϊκιστές ορμπανικού τύπου, που περιορίζουν όπως και όποτε μπορούν τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα προκειμένου να εφαρμόσουν την πολιτική τους χωρίς προσκόμματα.
⬛ Συμμετείχατε με επιτυχία ως υπεύθυνος καθηγητής αλλά και ως συμμετέχων σε διάφορα projects και εκδηλώσεις στην Λέσβο φέτος το καλοκαίρι. Το προσφυγικό ήρθε ξανά στην επικαιρότητα μετά το τραγικό παραστατικό στη νησίδα του Έβρου. Βλέπουμε θεωρείται το πρόβλημα αποσπασματικά;
Ναι, έχω την τιμή να διευθύνω εδώ και τρία χρόνια ένα πρωτότυπο εντατικό διεθνές πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών με θέμα τα Μέσα επικοινωνίας και τις προσφυγικές/μεταναστευτικές ροές, το οποίο περιλαμβάνει και υποχρεωτική φοίτηση στο 15μερο Θερινό Σχολείου του προγράμματος που γίνεται στη Λέσβο. Στο πρόγραμμα αυτό έχουν φοιτήσει ως τώρα, πάνω από 50 φοιτητές/ριες μεταξύ των οποίων και από επτά χώρες εκτός Ελλάδας, ενώ το επόμενο έτος θα έχουμε φοιτητές από ακόμα έξι τουλάχιστον χώρες ανά την υφήλιο από 4 ηπείρους, οι οποίοι ζουν και σπουδάζουν στην Ελλάδα, ενώ για το θέμα αυτό έχω λάβει και πρόγραμμα Jean Monet από την ΕΕ. Επίσης μέσω αυτού του ΠΜΣ μετέχουμε στον Κόμβο Αριστείας του ΕΚΠΑ «Προσφυγικές Μεταναστευτικές Σπουδές» (Refugee Media Studies) ο οποίος μαζί με το Institute FXB for Health and Human Rights του Harvard University διοργανώσαμε σχετικό Θερινό Σχολείο στη Λέσβο με επιτυχία.
Αν θέλετε τη γνώμη μου με βάση τις μελέτες και την εμπειρία μου θα έλεγα ότι το προσφυγικό – μεταναστευτικό ζήτημα είναι ένα τεράστιο, όχι απλώς μεγάλο, ζήτημα που θα μας απασχολήσει πολλαπλώς στην Ελλάδα τα επόμενα 50 χρόνια. Ο πόλεμος στην Ουκρανία το επιβεβαιώνει με έναν ακόμα τρόπο. Σκεφτείτε ότι εκατομμύρια πολεμικοί, θρησκευτικοί, κλιματικοί κ.ά. πρόσφυγες ψάχνουν τόπο να εγκατασταθούν και η ΕΕ είναι η πρώτη ή έστω η βέλτιστη επιλογή τους, καθώς εγγυάται την ειρήνη στο έδαφος της (αν και όχι και σε άλλες γωνιές της γης) και σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το προσφυγικό – μεταναστευτικό είναι πρόβλημα που δεν είναι ελληνικό, ούτε το δημιουργεί η Ελλάδα αν και συνεργάζεται με χώρες που δημιουργούν πρόσφυγες και μετανάστες, αλλά πανευρωπαϊκό. Δεν μπορεί να το αντιμετωπίσει η Ελλάδα μόνη της ούτε μπορεί να γίνει ανοιχτό στρατόπεδο εγκλεισμού προσφύγων και μεταναστών, να μετέχει δηλαδή στην καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όσα χρήματα κι αν της δώσουν οι εταίροι μας. Ως τέτοιο πρέπει να το δει και να το αντιμετωπίσει η χώρα, όχι ως proxy των μεγάλων ΕΕ κρατών που προσπαθούν να κρατήσουν τους πρόσφυγες και μετανάστες έξω από την πόρτα τους για να αποφύγουν οικονομικά και κυρίως πολιτικά προβλήματα στο δικό τους έδαφος.
Όσοι νομίζουν ότι με προχειρότητα και με παράνομες επαναπροωθήσεις θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, μοιάζουν με εκείνους που φοράνε τις παντόφλες τους, παίρνουν την πετσέτα τους και προσπαθούν να διασχίσουν τη Σαχάρα για να κάνουν μπάνιο στον Ατλαντικό.