Τον τελευταίο καιρό, λόγω βεβαίως της επετείου των διακοσίων ετών από την έναρξη της
Ελληνικής Επανάστασης, μεταξύ άλλων άρθρων και δημοσιεύσεων που έχουν σχέση με την
επανάσταση, έτυχε να διαβάσουμε πολλά άρθρα και να δούμε αναρτήσεις, που
αναφέρονται στα ολοκαυτώματα που πραγματοποίησαν γυναίκες του Σουλίου, παρόλο που
προηγούνται χρονολογικά της Ελληνικής Επανάστασης. Ωστόσο, σε πολλά από αυτά που
αφορούν στο ολοκαύτωμα της Δέσπως, που εξιστορείται στο γνωστό δημοτικό τραγούδι,
περιεχόταν ανακρίβειες τόσο ως προς τον τόπο της θυσίας, όσο και προς την ταυτότητα της
Δέσπως.
Το ολοκαύτωμα, έγινε στο χωριό Ριζά της Πρέβεζας, που τότε λεγόταν Ρινιάσα. Στο χωριό
αυτό, και ενώ συνεχιζόταν η τρίτη πολιορκία του Σουλίου από των Αλή Πασά, είχαν
καταφύγει με την άδειά του είκοσι οικογένειες Σουλιωτών, που έφυγαν από το Σούλι,
προκειμένου να γλιτώσουν από την πείνα που επέφερε η μακρά πολιορκία. Μεταξύ αυτών
ήταν και η οικογένεια της Δέσπως. Μετά την άλωση του Σουλίου, το 1803, αφού ο Αλή
Πασάς καταπάτησε όλες τις συνθήκες που είχε κάνει με τους Σουλιώτες, τους κυνήγησε
στην Πάργα και το Ζάλογγο. Δεν ήταν δυνατόν λοιπόν, να αφήσει ήσυχους και τους
Σουλιώτες που βρισκόταν στη Ρινιάσα και έστειλε στρατό για να τους αιχμαλωτίσει.
Όταν οι τουρκαλβανοί του Αλή Πασά έφτασαν στο χωριό, οι άντρες έλειπαν και εύκολα
σκλάβωσαν τα γυναικόπαιδα. Η Δέσπω όμως, κατέφυγε στον πύργο του Δημουλά μαζί με
τις κόρες, τις νύφες και τα εγγόνια της, και ξεκίνησε πόλεμο εναντίων τους. Ήταν αδύνατο
όμως οι γυναίκες και τα παιδιά, να αντισταθούν για πολύ, σε πάνοπλους στρατιώτες και
έτσι προτίμησαν τον θάνατο από τη σκλαβιά και την ατίμωση, βάζοντας φωτιά σε ένα
βαρέλι με μπαρούτι.
Εδώ λοιπόν, στον τόπο του ολοκαυτώματος, βρίσκεται η πρώτη ιστορική ανακρίβεια. Ο
πύργος του Δημουλά, συγχέεται με το κάστρο της Ρινιάσας. Το ολοκαύτωμα δεν έγινε στο
κάστρο αυτό, αλλά μέσα στο χωριό, σε ένα μεγάλο και ενδεχομένως αρχοντικό σπίτι, αφού
την εποχή εκείνη τα σπίτια αυτά, συχνά αποκαλούνταν πύργοι. Τα κάστρο της Ρινιάσας
λοιπόν, δεν πρέπει να ταυτίζεται με τον πύργο του Δημουλά.
Η μεγαλύτερη όμως σύγχυση αφορά στο ίδιο το όνομα της Δέσπως, αφού πολύ συχνά
βλέπουμε να της αποδίδουν το επώνυμο Μπότσαρη. Ανατρέχοντας στις πηγές δεν θα
δούμε πουθενά να αναφέρεται ως Μπότσαρη, αλλά ως Δέσπω, σύζυγος του Γεωργίου
Μπότση, ενώ δεν φαίνεται να κατάγεται από την φάρα των Μποτσαραίων, ώστε να
δικαιολογείται η αναφορά της με το επώνυμο αυτό.
Κυριότερη πηγή, αποτελεί το βιβλίο του Χριστόφορου Περραιβού, αφού ο ίδιος έζησε και
πολέμησε μαζί με τους Σουλιώτες, « Σύντομος ιστορία του Σουλίου και της Πάργας». Σε
αυτό, η Δέσπω αναφέρεται ως σύζυγος του Γεωργίου Μπότση, και παρατίθενται τα
ονόματα των υπολοίπων θυμάτων του ολοκαυτώματος και η συγγενική τους σχέση με τη
Δέσπω. Το επώνυμό της Δέσπως λοιπόν είναι Μπότση και όχι Μπότσαρη.
Η ιστορική αυτή ανακρίβεια, είναι πολύ πιθανό, να οφείλεται, στη σύγχυση της Δέσπως
Μπότση, με τη Λένω του Μπότσαρη, όπως εκείνη αναφέρεται σε άλλο γνωστό δημοτικό
τραγούδι, και στο γεγονός ότι τα δύο ονόματα μοιάζουν μεταξύ τους. (Λένω-Δέσπω) Η
Λένω Μπότσαρη, που δεν είναι σίγουρο αν ήταν κόρη του Κίτσου και αδελφή του Μάρκου
Μπότσαρη, ή κόρη του Νότη Μπότσαρη, βρήκε τραγικό θάνατο το 1804, όταν τα
στρατεύματα του Αλή Πασά πολιόρκησαν τη φάρα των Μποτσαραίων στη Μονή Σέλτσου. Η
Λενιώ προτίμησε να πνιγεί στα νερά του Αχελώου, αφού πρώτα σκότωσε έναν Τούρκο, από
το να αιχμαλωτιστεί ζωντανή.
Για την ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΕΒΕΖΑ 1821-2021, ΙΣΤΟΡΙΑ-ΜΝΗΜΗ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Τσώλης Α. Ευάγγελος
