Η διαμόρφωση των πολιτικών συσχετισμών, οι τάσεις του κομματικού ανταγωνισμού και οι στάσεις των ψηφοφόρων στην Ελλάδα, δύο χρόνια μετά τις εκλογές του Ιουλίου 2019, συζητήθηκαν στη διαδικτυακή ημερίδα που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών με θέμα «Το ελληνικό κομματικό σύστημα δύο χρόνια μετά τις εκλογές», την Τετάρτη 14 Ιουλίου.
Η ημερίδα αναπτύχθηκε σε δύο πάνελ, στα οποία συμμετείχαν έγκριτοι πανεπιστημιακοί, ερευνητές και αναλυτές του πολιτικού φαινομένου, σε έναν ανοιχτό και γόνιμο διάλογο για τα δεδομένα και τις προοπτικές που διαμορφώνονται σήμερα.
Πάνελ 1: Πολιτικές στάσεις & ιδεολογικός χώρος στην ελληνική κοινή γνώμη
Στο πρώτο πάνελ συμμετείχαν ο Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης ΕΚΠΑ Παναγιώτης Κουστένης, ο Υποψήφιος Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Επικεφαλής Πολιτικών Ερευνών της Prorata Άγγελος Σεριάτος και η Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ Ευτυχία Τεπέρογλου, με συντονιστή της συζήτησης τον Γενικό Διευθυντή του ΕΝΑ Παναγιώτη Σκευοφύλακα.
Ιδεολογική και πολιτική πόλωση
Στην εισήγησή της η Ευτυχία Τεπέρογλου σημείωσε ότι σύμφωνα με τα ερευνητικά ευρήματα που παρουσίασε και ανέλυσε, εντοπίζεται:
⚫ Έντονη πόλωση στον άξονα Αριστερά-Δεξιά ανάμεσα στο κόμμα της ΝΔ και τα κεντρο-αριστερά και αριστερά κόμματα (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΙΝΑΛ, ΚΚΕ, MεΡΑ25)
⚫ Ανάδειξη του ευρωπαϊκού διπόλου και της σημασίας του στη δομή του πολιτικού ανταγωνισμού. Ο πολιτικός ανταγωνισμός στην Ελλάδα δομείται σε δύο διαστάσεις εξαιτίας της σημασίας αυτού του άξονα.
Αριστερόστροφος ΣΥΡΙΖΑ, δεξιόστροφη ΝΔ και «διχασμένο» ΚΙΝΑΛ
Στην εισήγησή του ο Άγγελος Σεριάτος παρουσίασε ευρήματα ερευνητικών εγχειρημάτων που συντονίζει και στο πλαίσιο των οποίων η πλειονότητα των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και του ΜέΡΑ25 αισθάνονται αριστεροί και κεντροαριστεροί, του ΚΚΕ αριστεροί, της ΝΔ κεντροδεξιοί, κεντρώοι και δεξιοί, ενώ του ΚΙΝΑΛ κεντροαριστεροί και κεντρώοι.
Σε σχέση με τις εθνικές εκλογές του 2019, το 2021 ο συνολικός μέσος όρος της αυτοτοποθέτησης των ψηφοφόρων των κομμάτων μετατοπίζεται ελαφρώς προς τα δεξιά, αποτυπώνοντας έτσι και ιδεολογικές διεργασίες εντός της κοινωνίας κατά τη διετή αυτή περίοδο.
Από την ανάλυση του Άγγελου Σεριάτου προκύπτει ότι σε ζητήματα οικονομίας (υπεροχή ιδιωτικής πρωτοβουλίας) οι ψηφοφόροι της ΝΔ, του ΚΙΝΑΛ και της Ελληνικής Λύσης συγκλίνουν, ενώ σύγκλιση εμφανίζουν οι ψηφοφόροι ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ και ΜέΡΑ25. Και στα δύο «μπλοκ» όμως, εμφανίζονται, πλην ΝΔ από τη μία και ΚΚΕ από την άλλη, διαφορετικές εσωτερικές συνθέσεις.
Εδραιωμένη και συμπαγής η ΝΔ, ποσοτικά σταθερός ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά ποιοτικά ασταθής
Στην εισήγησή του ο Παναγιώτης Κουστένης, παρουσιάζοντας επεξεργασμένα στοιχεία από διαχρονικές σειρές exit polls των εκλογικών διαδικασιών της τελευταίας πενταετίας επισήμανε ορισμένα κρίσιμα στοιχεία σε ό,τι αφορά τον ΣΥΡΙΖΑ:
⚫ Διατηρεί την πλειοψηφία σε αριστερούς-κεντροαριστερούς, λαϊκά στρώματα και νέους. Μετά το 2019 όμως μειοψηφεί σταθερά στα «ενδιάμεσα» κοινά: μεσαία στρώματα, ενδιάμεσες-παραγωγικές ηλικίες, μεσαίο ιδεολογικό χώρο. Ακριβώς εκεί εδράζεται η μέχρι στιγμής κυριαρχία της ΝΔ
⚫ Μετά το Μνημόνιο έχασε τις προσβάσεις που είχε ακόμα και στο χώρο της λαϊκής δεξιάς
⚫ Ο σημερινός (εναπομείνας) χώρος του «Κέντρου» είναι αμφίβολος ιδεολογικά και κυρίως ως προς την πιθανή περαιτέρω απορρόφησή του από τον ΣΥΡΙΖΑ
⚫ Η δημοσκοπική πλειοψηφία του στους νέους δεν συνιστά εχέγγυο, ειδικά εφόσον είναι μονοσήμαντη: π.χ. την περίοδο 1993-2007, το κόμμα που κέρδιζε στους νέους (κυρίως <25 ετών) κατά κανόνα έχανε τις εκλογές
⚫ Μία επιλογή θα ήταν η στρατηγική (ή η αφορμή) της διπλής απεύθυνσης (κοινωνικής και ιδεολογικής) ταυτόχρονα και στα δύο κοινά του ακροατηρίου του (προ και μετά του 2015)
Στο πλαίσιο αυτό κατέδειξε τη σταθερή εκλογική άνοδο της ΝΔ από το Σεπτέμβριο του 2015, σημειώνοντας ότι στις εθνικές εκλογές του Ιουλίου 2019 το κόμμα, υπό τον Κ. Μητσοτάκη, συγκέντρωσε το υψηλότερο ποσοστό του από το 2009. Μάλιστα η εκλογική κυριαρχία της οφείλεται στην τριπλή διεύρυνση στους χώρους της Δεξιάς, του Κέντρου/της Κεντροαριστεράς αλλά και στο εκλογικό ακροατήριο του ΣΥΡΙΖΑ.
Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ σημειώνει μια εξαιρετικά μεγάλη απώλεια 600.000 περίπου ψήφων ανάμεσα στις εκλογικές αναμετρήσεις Σεπτεμβρίου 2015-Ευρωεκλογών 2019 και μία εντυπωσιακή αύξηση των δυνάμεών του κατά 440.000 περίπου ψήφους τον Ιούλιο του 2019, αποκαθιστώντας στο μεγαλύτερο βαθμό, τις απώλειες των ευρωεκλογών. Ο ΣΥΡΙΖΑ, λοιπόν, μοιάζει ανθεκτικός σε ονομαστικό μέγεθος ψηφοφόρων, αλλά αφενός με μεγάλες ποσοστιαίες αυξομειώσεις αφετέρου με αξιοσημείωτη κοινωνικοδημογραφική διαφοροποίηση στη σύνθεση της ψήφου.
Τι έγινε αυτά τα δύο χρόνια; Προοπτικές του κομματικού ανταγωνισμού
Στο δεύτερο πάνελ της ημερίδας συμμετείχαν ο Σύμβουλος Πολιτικής & Επικοινωνίας Ευτύχης Βαρδουλάκης, ο Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Γεράσιμος Μοσχονάς, ο Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του ΔΠΘ Χρύσανθος Τάσσης, με συντονιστή της συζήτησης τον Δρ. Κώστα Ελευθερίου, Συντονιστή του Κύκλου Πολιτικής Ανάλυσης του ΕΝΑ
Οι σημερινοί πολιτικοί συσχετισμοί οφείλονται σε δυναμικές του παρελθόντος
Ο Ευτύχης Βαρδουλάκης, στην εισήγησή του τόνισε ότι πράγματα που συμβαίνουν τώρα οφείλονται σε δυναμικές του παρελθόντος. Πιο συγκεκριμένα έκανε λόγο για μακροχρόνια δημοσκοπική υπεροχή ΝΔ η οποία διαμορφώνεται από τους εξής παράγοντες: α) κατάφερε να μείνει συσπειρωμένη παρά την τριπλή ήττα του 2015, με την εκλογή Μητσοτάκη να προκύπτει χωρίς εσωκομματικές συγκρούσεις, β) σοβαρή προγραμματική δουλειά, γ) αμφίπλευρη διεύρυνση προς το κέντρο και τα δεξιά, δ) διατύπωση θετικού λόγου στις εκλογές του 2019 με έμφαση στην «κανονικότητα», η οποία, όπως υποστήριξε, ως έννοια υποτιμάται από την Αριστερά.
Ταυτόχρονα μίλησε και για τα «λάθη του ΣΥΡΙΖΑ»: α) τη «σπατάλη πολιτικού κεφαλαίου το 2015», β) τη συνέχιση της συγκυβέρνησης με ΑΝΕΛ μετά το Σεπτέμβριο του 2015, γεγονός που επέτρεψε στην ΝΔ να διεισδύσει στη βάση ΠΑΣΟΚ και Ποταμιού, γ) την «υπερφορολόγηση μεσαίας τάξης», δ) τον χειρισμό του Μακεδονικού (ανάδειξη του σε κεντρική διαιρετική τομή), δ) τη μη έγκαιρη αντίληψη των αντισυσπειρώσεων που προκαλούσε η εικόνα της ηγετικής του ομάδας, που αποτέλεσε τη βάση του «αντιΣΥΡΙΖΑ» μετώπου.
Δεν θα είναι μακράς διαρκείας η κυριαρχία της ΝΔ, εκτός αν ο ΣΥΡΙΖΑ το επιτρέψει
Ο Γεράσιμος Μοσχονάς, στη δική του εισήγηση, επισήμανε ότι στις δημοσκοπήσεις μετά το Σεπτέμβρη του 2015: α) ο ΣΥΡΙΖΑ περνά γρήγορα κάτω από τη ΝΔ στις αρχές του 2016, ενώ από τις αρχές του 2017 αγγίζει το κατώτατο επίπεδο της επιρροής του και στη συνέχεια επιτυγχάνει μια ορισμένη δημοσκοπική ανάκαμψη που οδηγεί στο 31% των εθνικών εκλογών. Η πτώση του ΣΥΡΙΖΑ για τον κ. Μοσχονά οφείλεται στη «μεγάλη στροφή οικονομικής πολιτικής» που έκανε μετά το 2015. Το «αντιΣΥΡΙΖΑ» ρεύμα δεν του επέτρεψε να ανακάμψει μετά το 2017, καθώς είχε οριζόντια και πολιτισμικά χαρακτηριστικά και δεν ήταν εύκολο να ανατραπεί. Το εν λόγω ρεύμα διευκόλυνε την απαξίωση του ΣΥΡΙΖΑ από αριστερούς και κεντροαριστερούς ψηφοφόρους, με τον κ. Μοσχονά να επισημαίνει ότι βασική μομφή ενάντια στον ΣΥΡΙΖΑ ήταν «ο ακραίος τακτικισμός από την ηγεσία που υποδήλωνε πολιτικό κυνισμό».
Αναφερόμενος στους λόγους νίκης της ΝΔ, επισήμανε ότι επωφελήθηκε κυρίως από το «αντιΣΥΡΙΖΑ» ρεύμα, δεν είχε τόσο επεξεργασμένες προγραμματικές θέσεις όσο πιστεύεται, ούτε ο K. Μητσοτάκης ήταν «ανώτερος» του A. Τσίπρα. Σήμερα, σύμφωνα με τον κ. Μοσχονά, παρατηρείται μια «παρατεταμένη περίοδος χάριτος» για τη ΝΔ λόγω του «αντιΣΥΡΙΖΑ» ρεύματος, του Έβρου και της πρώτης φάσης της πανδημίας. Έκανε λόγο για «κυριαρχία της Δεξιάς» εξηγώντας ότι δεν είναι τόσο το ότι είναι σημαντική η ηγεσία Μητσοτάκη, ο οποίος «πείθει όμως ότι είναι γνώστης των πραγμάτων, σοβαρός και σχετικά αποτελεσματικός».
Η ΝΔ το 2019 εκπροσώπησε την κοινωνική συμμαχία του «Ναι» και του «αντιΣΥΡΙΖΑ» αισθήματος
Στην εισήγησή του, ο Χρύσανθος Τάσσης υπογράμμισε ότι «η άνοδος της ΝΔ στην εξουσία ήταν το αποτέλεσμα και η συμπύκνωση ενός κυρίαρχου μπλοκ εξουσίας με την εκλογή του Κ. Μητσοτάκη στην ηγεσία της ΝΔ, το οποίο αποτελούνταν από επιχειρηματικούς ομίλους, ΜΜΕ, ιδρύματα και στελέχη του Ποταμιού και του ΠΑΣΟΚ».
Ως βασικές αναφορές της ΝΔ ανέφερε τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα και το δόγμα «νόμος και τάξη», προσθέτοντας στη συνέχεια ότι «η πανδημία είναι η μη κανονικότητα» κάνοντας λόγο για «περιορισμό της δημοκρατίας» στη διάρκειά της. Μίλησε ακόμη για «πασοκοποίηση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας» και για «τάση πασοκοποίησης των τριών βασικών κομμάτων».