Του Βασίλη Δάλαρου
• Δασολόγος
Το Νησί των Ιωαννίνων βρίσκεται στη λίμνη Παμβώτιδα, έχει έκταση 300 περίπου στρέμματα και μέγιστο υψόμετρο 520 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας ή 59 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της λίμνης. Το Νησί των Ιωαννίνων δεν είναι μόνο κόσμημα για τους κατοίκους του και τόπος ομορφιάς και γαλήνης για τους επισκέπτες, είναι τόπος ιστορικός και προπαντός θρησκευτικός. Αν και στα νεότερα χρόνια έχει συνδέσει την ιστορία του με το θάνατο του Αλή-Πασά, στη Βυζαντινή και τη Μεταβυζαντινή περίοδο το κεντρικό σημείο αναφοράς για την ιστορία και την τέχνη είναι η μοναστική πολιτεία με τα οχτώ μοναστηριακά συγκροτήματα. Ο 16ος αιώνας είναι περίοδος μεγάλης ακμής για τα Μοναστήρια του Νησιού. Στις αρχές του αιώνα ανακαινίστηκε το Καθολικό της Ιεράς Μονής των Φιλανθρωπηνών, το οποίο εικονογραφείται με θαυμάσιες τοιχογραφίες του 16ου αιώνα, που έγιναν σε τρεις διαφορετικές φάσεις (1531/2, 1542, 1560). Οι αγιογραφίες που είναι έργα ανώνυμων ζωγράφων εντυπωσιάζουν για την πληθώρα των παραστάσεων και θεωρούνται από τα αριστουργήματα της μεταβυζαντινής ζωγραφικής. Ο πλούτος των παραστάσεων (που χαρακτηρίζονται για το υψηλό επίπεδο τέχνης) και η ποιότητα της ζωγραφικής κάνουν το σύνολο αυτό μοναδικό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, που εικονογραφούνται στο νότιο παρανάρθηκα (θεωρούμενοι ως προχριστιανοί, επειδή πίστευαν και διακήρυτταν την ύπαρξη του ενός και μοναδικού θεού). Την ίδια περίπου εποχή αγιογραφήθηκε και το Καθολικό της Ιεράς Μονής Στρατηγόπουλου. Τέλη του ίδιου αιώνα χτίστηκε και η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου των Μεθοδάτων, που αργότερα μετονομάστηκε Ελεούσα. Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Ελεούσας, ανήκουν σε τρεις περιόδους. Στην πρώτη φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού, οι οποίες χρονολογούνται τον 16ο αιώνα και παρουσιάζουν ομοιότητες με εκείνες της Μονής Φιλανθρωπηνών. Είναι έργο των αδελφών ζωγράφων Κονταρή, εκπροσώπων της λεγόμενης Σχολής «της Βορειοδυτικής Ελλάδος». Στη δεύτερη φάση ανήκουν οι τοιχογραφίες του δυτικού τμήματος του σημερινού κυρίως ναού, οι οποίες χρονολογούνται μετά τα μέσα του 18ου αιώνα. Τέλος, στην τρίτη φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες του οι τοιχογραφίες του σημερινού νάρθηκα, έργο του ζωγράφου Αναστάσιου από το Καπέσοβο Ζαγορίου και χρονολογούνται το έτος 1759. Η ακμή συνεχίστηκε και τους επόμενους αιώνες, αφού επισκευάστηκαν και χτίστηκαν και άλλα Μοναστήρια, όπως η Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονος, η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως, η Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον οικισμό, που αποτελεί σήμερα τον ενοριακό ναό στο κέντρο του χωριού, για τον οποίο υπάρχουν ενδείξεις ότι κι αυτός κάποτε ξεκίνησε ως καθολικό μοναστήρι και ακόμα η Μονή προφήτη Ηλία στην κορυφή του λόφου. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι οι μονές του Νησιού των Ιωαννίνων καταλαμβάνουν σε σύνολο μοναστηριών την τρίτη θέση στον ελλαδικό χώρο μετά από αυτές του Αγίου Όρους και των Μετεώρων. Επίσης το 1872 εγκαινιάστηκε στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως η Ιερατική Σχολή, σε μια προσπάθεια αναβίωσης του εκπαιδευτικού ρόλου των Μοναστηριών του Νησιού. Η Σχολή έπαψε να λειτουργεί το 1922, με την απαλλοτρίωση της κτηματικής μοναστηριακής περιουσίας. Κατά τα έτη 1926-1929, στο ίδιο Μοναστήρι λειτούργησε με δαπάνες του κράτους Ιεροδιδασκαλείο.
Τα τελευταία χρόνια στα μοναστήρια του Νησιού μονάζουν τέσσερις μοναχοί και δύο μοναχές, στα μοναστήρια Αγίου Νικολάου Ντίλου, Ελεούσας και Αγίου Νικολάου Σπανού.
(Σημείωση: Το Νησί αποτελεί τη γενέτειρά του αρθρογράφου. Εκεί έζησε μέχρι το έτος 1985).
