Ο μεγάλος φιλόσοφος Χέγκελ έχει πει: «Αυτό που μας διδάσκουν η εμπειρία και η ιστορία είναι το εξής: ό,τι οι λαοί και οι κυβερνήσεις δεν έμαθαν ποτέ τίποτα από την ιστορία, ούτε ενήργησαν με βάση τις αρχές που συνήγαγαν από αυτή».
Η γνώση της ιστορίας είναι η κρίσιμη παράμετρος που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας όταν είμαστε ενώπιον κρίσιμων αποφάσεων. Και αυτό ισχύει περισσότερο για τους πολιτικούς που αποφασίζουν για τις ζωές όλων μας, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.
Ας δούμε μερικά χρήσιμα σημειώματα για όσους ενδιαφέρονται πριν καταλήξουμε στο συμπέρασμά μας:
Σε πολλές Σχολές Ηγεσίας στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, διδάσκονται το «Thinking in time: The Uses of history for decision makers: εξάγοντας συμπεράσματα από το παρελθόν για το μέλλον».
Η πρόβλεψη του μέλλοντος μπορεί να γίνει από το παρελθόν. Ο λιβανέζος συγγραφέας Nassim Nicholas Taleb ονομάζει την αδυναμία να προβλεφθεί το μέλλον από το παρελθόν, ως «μαύρο κύκνο».
Η Ελλάδα από την μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821 βίωσε πολλές κρίσεις που ουσιαστικά αφορούν τον πυρήνα της ηγεσίας. Ακόμα και η τελευταία κρίση που βίωσε η Ελλάδα δεν ήταν μόνο οικονομική αλλά και πολιτική και κατ’ επέκταση κρίση ηγεσίας.
Το έλλειμμα ηγεσίας ήταν εμφανές κατά την διάρκεια των 200 χρόνων και αποτέλεσε τον πιο καθοριστικό παράγοντα να «καταρρεύσουμε» πολλές φορές. Ιστορικά είναι αποδεδειγμένο ότι σε πολλές κρίσιμες περιόδους, το πρόβλημα της χώρας ήταν πρωτίστως πολιτικό και είχε στο επίκεντρο την Ηγεσία.
Οι εποχές έχουν αλλάξει, αλλά πολλά διδάγματα έρχονται από το παρελθόν, τα οποία είναι χρήσιμα για όσους ασχολούνται ή θέλουν να εμπλακούν με τα κοινά. Ουσιαστικά, οφείλουν να αντλήσουν διδάγματα από το παρελθόν για να κατανοήσουν τι γίνεται και σήμερα.
Στο World Economic Forum του Νταβός το 2017 ως βασικό θέμα ήταν: Responsive and Responsible Leadership και στην ενότητα για τις προκλήσεις του ηγέτη το μήνυμα ήταν: «Οι ηγέτες να εξελιχθούν, να αλλάξουν, να αγκαλιάσουν τις εξελίξεις και να συμβαδίσουν με την εποχή. Πρέπει να προσεγγίζουν τις προκλήσεις, αξιοποιώντας τη διαίσθησή τους, δεξιότητες προσαρμοστικότητας και διατηρώντας διαρκώς ένα ανοικτό μυαλό».
Το «ανοικτό μυαλό» όμως πρέπει να συναντά και τα ιστορικά διδάγματα. Είναι χρήσιμο ο ηγέτης του 21ου αιώνα να στέκεται σε θεωρίες από αρχαιοτάτων ετών, όπως π.χ. του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα, του Κινέζου θεωρητικού της τέχνης του πολέμου Σουν Τζου πριν 250 χρόνια, κ.α. και να αντλεί από την μεγάλη τους σοφία.
Ανατρέχοντας στον μεγάλο Μπαλατάσαρ Γκρασιάν, τον Ισπανό στοχαστή (1601-1658 μ.Χ.) μέλος του Τάγματος των Ιησουιτών, καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Γανδία, ιεροκήρυκα στη Μαδρίτη και εξομολόγο επιφανών προσωπικοτήτων, εντοπίζουμε την εξής φράση:
«Να γνωρίζεις τους επιφανείς του αιώνα σου. Δεν είναι πολλοί. Ένας φοίνικας σε όλο τον κόσμο, ένας μέγας στρατηλάτης, ένας τέλειος ρήτορας, ένας σοφός σ’ έναν ολάκερο αιώνα, ένας επιφανής βασιλιάς σε διάστημα πολλών αιώνων. Οι μετριότητες είναι συνηθισμένες σε αριθμό κι εκτίμηση. Οι εξοχότητες, σπάνιες παντού, επειδή απαιτούν πληρότητα τελειότητας. Κι όσο πιο σπουδαίο είναι το είδος, τόσο πιο δύσκολος ο κολοφώνας. Πολλοί καταχράστηκαν το χαρακτηρισμό του μεγάλο που δόθηκε στον Καίσαρα και στον Αλέξανδρο, μάταια όμως, γιατί, δίχως έργα, αυτός ο χαρακτηρισμός δεν είναι άλλο από μια λέξη δίχως σπουδαία πνοή. Ελάχιστοι υπήρξαν σαν τον Σενέκα κι η φήμη δεν εγκωμίασε παρά μόνο έναν μόνο Απελή» («Χρησμολόγιο και τέχνη της φρόνησης», εκδόσεις opera animus, 2006).
O Γκρασιάν, ο αποκαλούμενος και «Νίτσε της Ισπανίας», μας ανοίγει δρόμους για το πώς πρέπει να είναι ο Ηγέτης μέσα από μια άλλη ματιά με μια σειρά φράσεις σε ένα ανεπανάληπτο έργο, το οποίο ο μεγάλος Σοπενχάουερ ευχόταν να το είχε γράψει αυτός. Ο Ισπανός στοχαστής δίνει ως διέξοδο και την ανάγκη να ακουμπήσουμε στους επιφανείς του αιώνα, ανατρέχοντας και στο παρελθόν ως διαβατήριο για το μέλλον.
Οι εποχές έχουν αλλάξει, αλλά πολλά διδάγματα έρχονται από το παρελθόν, τα οποία είναι χρήσιμα για όσους ασχολούνται ή θέλουν να εμπλακούν με τα κοινά. Ουσιαστικά, οφείλουν να αντλήσουν διδάγματα από το παρελθόν για να κατανοήσουν τι γίνεται και σήμερα.
Γιατί όσοι ξέρουν και την τοπική και περιφερειακή ιστορία θα μπορούν να κατανοήσουν και να δώσουν απαντήσεις σε μια σειρά ερωτήματα της τελευταίας περιόδου, όπως π.χ. γιατί μεταφέρεται το τμήμα της Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής από την Πρέβεζα στα Γιάννενα, γιατί υστερεί η Άρτα σε πολλά θέματα και ειδικά στο πεδίο της ανάπτυξης, γιατί κερδίζουν συνεχώς έδαφος τα Γιάννενα έναντι των άλλων νομών της Ηπείρου, γιατί δεν υπάρχει σοβαρό διεκδικητικό πλαίσιο με σαφείς στόχους και συγκεκριμένα ρεαλιστικά και υλοποιήσιμα αιτήματα, γιατί δεν αξιοποιούνται τα συγκριτικά πλεονεκτήματα ορισμένων περιοχών, γιατί επικρατεί η καμαρίλα και η ίντριγκα έναντι σοβαρών ουσιαστικών συνεργασιών, κ.α.
Και ξαναγυρίζουμε στα διδάγματα από το παρελθόν και κυρίως από τον κορυφαίο κοινωνικό επιστήμονα, Μαξ Βέμπερ που το 1919, στην περίφημη διάλεξή του, με τίτλο «η πολιτική ως κάλεσμα και επάγγελμα» – το για πολλούς σημαντικότερο πολιτικό κείμενο του 20ου αιώνα- μεταξύ άλλων αναφέρεται στις κρίσιμες ιδιότητες για τον πολιτικό: το πάθος, το αίσθημα ευθύνης και το μέτρο.
Ο Βέμπερ αναφέρεται και στο αρνητικό στοιχείο της ματαιοδοξίας, σημειώνοντας μεταξύ άλλων: «Κάθε μέρα, κάθε ώρα, λοιπόν, ο πολιτικός έχει να υπερνικήσει έναν εχθρό εντελώς τετριμμένο, αλλά τόσο μα τόσο ανθρώπινο: την κοινή ματαιοδοξία, τον θανάσιμο εχθρό κάθε αφοσίωσης και κάθε απόστασης, σ’ αυτή δε την περίπτωση: της απόστασης απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό» (εκδόσεις ΔΩΜΑ, 2019).