Συμπληρώνονται σχεδόν τρείς μήνες από τις ανακοινώσεις της Περιφέρειας Ηπείρου στις 26/4/2023 (Αρ.Πρωτ. 64887/1306 κ’ 1307), σχετικά με τα σχεδιαζόμενα φωτοβολταϊκά πάρκα στην Καμαρίνα, στους νότιους πρόποδες του Ζαλόγγου.
Βρισκόμαστε σε αναμονή του ορισμού συνεδρίασης από το Περιφερειακό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΠΕ.Σ.Π.Α) της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου όπου θα ληφθούν οι αποφάσεις για την έγκριση ή μη των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) των σχεδιαζόμενων έργων.
Η διαδικασία διαβούλευσης στο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο (Η.Π.Μ) έχει ολοκληρωθεί εδώ και ένα μήνα, με τις αρμόδιες υπηρεσίες να έχουν γνωμοδοτήσει επί των φακέλων που αφορούν τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) των σχεδιαζόμενων έργων.
Βάσει των αναρτήσεων στο Η.Π.Μ., μοναδική θετική γνωμοδότηση είναι αυτή της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ηπείρου, Βορείου Ιονίου & Δυτικής Μακεδονίας (ΥΝΜΤΕ Η.Β.Ι.Δ.Μ)!
Η υπηρεσία και ο σκοπός της
Σύμφωνα και με την σχετική ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού: «Το έργο της Υπηρεσίας είναι η προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη των νεότερων μνημείων (μεταγενέστερων του 1830) και η προστασία των ιστορικών τόπων». Είναι αρμόδια λοιπόν και για το Μνημείο Ζαλόγγου ή αλλιώς «Ο χορός του Ζαλόγγου», γλυπτό του γλύπτη Γ. Ζογγολόπουλου, το οποίο κατασκευάστηκε μεταξύ 1954 και 1960 ενώ χαρακτηρίσθηκε ως Νεώτερο Μνημείο πριν δύο μόλις χρόνια, το 2021 (ΦΕΚ 320/Δ/3-6-2021).
Βασικός στοιχείο του θεσμικού πλαισίου που προσδιορίζει το έργο της υπηρεσίας αυτής είναι ο νόμος Ν.4858/2021(ΦΕΚ 220/Α/19.11.2021) “Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής κληρονομιάς”, στο άρθρο 3 επί του περιεχομένου της προστασίας αναφέρει:
1. Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Χώρας συνίσταται κυρίως: α) στον εντοπισμό, την έρευνα, την καταγραφή, την τεκμηρίωση και τη μελέτη των στοιχείων της, β) στη διατήρηση και στην αποτροπή της καταστροφής, της αλλοίωσης και γενικά κάθε άμεσης ή έμμεσης βλάβης της, κλπ
Οι γνωματεύσεις της της αρμόδιας Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων (ΥΝΜΤΕ Η.Β.Ι.Δ.Μ) σχετικά με τα σχεδιαζόμενα έργα (Αρ.Πρωτ. 201282 και 201300/3-5-2023), δεν κάνουν καμία αναφορά στο Μνημείο Ζαλόγγου που γειτνιάζει με την περιοχή αυτών!
Σε αίτημα διευκρινίσεων που υποβάλαμε στην υπηρεσία σχετικά με την απουσία αναφοράς στο Μνημείο Ζαλόγγου στις γνωματεύσεις της και αφού έγινε δεύτερη αυτοψία από κλιμάκιο της υπηρεσίας από κοινού με μέλος της επιτροπής πρωτοβουλίας, η έγγραφη απάντηση που λάβαμε από την υπηρεσία (Αρ.Πρωτ. 254754/ 31-5-2023) αναφέρει ως λόγο της μη αναφοράς αυτής, την απόσταση που έχει το Μνημείο από την περιοχή των έργων και την μη άμεση οπτική επαφή από τον χώρο του Μνημείου αφού ένας βραχισμός που βρίσκεται στα νότια του χώρου του Μνημείου εμποδίζει την άμεση οπτική επαφή με τον χώρο των εγκαταστάσεων από το σημείο του Μνημείου!
Σύμφωνα με την υπηρεσία που προστατεύει το Μνημείο, αφού υπάρχει ένα κομμάτι βράχου που θα «κρύβει» τα φωτοβολταϊκά όταν οι επισκέπτες θα έχουν ανέβει στο Μνημείο, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα!!!
Λήψη στην οποία φαίνεται το Μνημείο, η περιοχή των σχεδιαζόμενων φβ-πάρκων (με κόκκινο χρώμα) και ο βραχισμός (με κίτρινο χρώμα) που «κρύβει» το πρόβλημα σύμφωνα με την Υπηρεσία.
Για την γνωμοδότηση αυτή υποβάλλαμε ένσταση στην Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Έργων του Υπουργείου Πολιτισμού όπου υπάγεται η ΥΝΜΤΕ Η.Β.Ι.Δ.Μ χωρίς να γίνει όμως δεκτή αφού η απάντηση που λάβαμε (Αρ.Πρωτ. 282766) μας παρέπεμπε σε αυτή που μας είχε δώσει ήδη η υφιστάμενη υπηρεσία της. Έστω και έτσι, η προϊστάμενη υπηρεσία του υπουργείου πολιτισμού αναλαμβάνει και αυτή, την ευθύνη που της αναλογεί, αποδεχόμενη την γνωμοδότηση της υφιστάμενης υπηρεσίας της.
Η έμμεση βλάβη και υποβάθμιση του Μνημείου
Το Μνημείο λόγω των διαστάσεων του αλλά και της θέσης στην οποία είναι κατασκευασμένο είναι ορατό σε απόσταση χιλιομέτρων. Το ίδιο ορατή θα είναι και η υπερμεγέθης σχεδιαζόμενη εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών πάρκων στους πρόποδες του βράχου στον οποίο βρίσκεται το Μνημείο.
Η προσέγγιση του ορεινού όγκου του Ζαλόγγου, με το φυσικό αισθητικό κάλλος να κυριαρχεί στο οπτικό πεδίο των επισκεπτών, η ανάβαση προς το μνημείο όπου ο επισκέπτης σταματά να αγναντέψει την υπέροχη θέα προς το Ιόνιο πέλαγος και τον Αμβρακικό κόλπο είναι αναπόσπαστα κομμάτια της πολιτιστικής αξίας του Μνημείου Ζαλόγγου.
Ο επισκέπτης που θα βρεθεί στον χώρο του Μνημείου έχει ήδη επηρεαστεί από το φυσικό περιβάλλον που το περιβάλλει και την θέα που αντικρίζει καθώς ανεβαίνει τα 410 σκαλοπάτια προς αυτό. Αντίστοιχα στην κατάβαση από το μνημείο, ο επισκέπτης παίρνει τις τελευταίες εικόνες από την ανάμνηση της επίσκεψης του στο Μνημείο.
Σήμερα αλλά και στο μέλλον πολύ περισσότερο, οι επισκέπτες θα φωτογραφίζουν και θα βιντεοσκοπούν το Μνημείο με drones. Οποιουδήποτε είδους προβολή του Μνημείου Ζαλόγγου, είτε διαφημιστική είτε θεματική για ιστορικούς-πολιτιστικούς λόγους, είναι βέβαιο ότι θα περιέχει πλάνα από αέρος.
Στο φωτογραφικό υλικό που ακολουθεί προς τεκμηρίωση, είναι ολοφάνερη η οπτική όχληση που θα υποστεί τόσο ο επισκέπτης κατά την επίσκεψη του στο Μνημείο αλλά και όλοι όσοι θα δουν φωτογραφίες και βίντεο από το Μνημείο.
Μπορεί λοιπόν η περιοχή των σχεδιαζόμενων έργων να μην είναι ορατή από την θέση του Μνημείου αλλά προφανώς κατά την διάρκεια της προσέγγισης του Ζαλόγγου αλλά και της ανάβασης/κατάβασης προς και από το Μνημείο, η περιοχή είναι ξεκάθαρα ορατή!
Το ερώτημα
Οποιαδήποτε προσέγγιση «προστασίας» του Μνημείου επικεντρώνεται μόνο στην άμεση οπτική επαφή από τον χώρο του Μνημείου και αγνοεί την άμεση οπτική όχληση που θα έχει ο επισκέπτης του Μνημείου από την τεράστια έκτασης αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος του Μνημείου είναι ανεδαφική και δεν συνάδει με το περιεχόμενο της προστασίας που αναφέρει ο Νόμος.
Αναρωτιόμαστε δίκαια λοιπόν αν αυτή η γνωμοδότηση προστατεύει το Μνημείο και έχει ως σκοπό την ανάδειξη του όπως ο νόμος σαφώς ορίζει. Δεν είναι προφανές για την υπηρεσία ότι η καταστροφή, η αλλοίωση και η άμεση βλάβη του περιβάλλοντος χώρου θα επιφέρει έμμεση βλάβη και στο Μνημείο Ζαλόγγου;
Η θέση όσων θεωρούν ότι «δεν υπάρχει πρόβλημα, αρκεί να μη φαίνεται από το Ζάλογγο», είναι επικίνδυνη, κοντόφθαλμη, τυγχάνει να είναι ίδια με αυτή των «επενδυτών» και εξυπηρετεί τα συμφέροντα αυτών και μόνο και όχι του Μνημείου και του τόπου μας.
Οφείλουμε να διατηρήσουμε φυσικό και αναλλοίωτο τον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο του Μνημείου Ζαλόγγου σεβόμενοι την αξία του συμβολισμού του σε ένα Ιστορικό τόπο για όλους μας… πλην της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων.
Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω και την άθλια κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Σκάλα που οδηγεί στο Μνημείο. Η χρήση της από τους επισκέπτες του Μνημείου είναι πλέον επικίνδυνη αφού σε πολλά σημεία έχουν αποκολληθεί τμήματα των στηθαίων της. Η Σκάλα, σχεδιασμένη από τον σπουδαίο αρχιτέκτονα και καθηγητή Πάτροκλο Καραντινό, δεν εντάσσεται στον μνημειακό χώρο του Ζαλόγγου και για αυτό δεν είναι στις αρμοδιότητες της Υπηρεσίας να την προστατεύσει από την φθορά του χρόνου και των ανθρώπων.
Είναι όμως αρμοδιότητα της Υπηρεσίας να συντάξει φάκελο τεκμηρίωσης ώστε να ενσωματωθεί η Σκάλα στον Μνημειακό χώρο του Ζαλόγγου ή να χαρακτηρισθεί και αυτή ως Νεότερο Μνημείο.