Στο Νομό Πρέβεζας οι παλαιολιθικές θέσεις χρονολογούνται από την αρχαιότερη Παλαιολιθική εποχή έως τη Νέο-Παλαιολιθική. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι θέσεις κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Λούρου. Ξεχωρίζουν για τη σπουδαιότητά τους οι θέσεις του Κοκκινόπηλου και εκείνη του Ασπροχάλικου.
Η παλαιολιθική θέση Ασπροχάλικο βρίσκεται βορειοδυτικά της όχθης του Λούρου, περίπου 3,4 χλμ. βορείως του Κοκκινόπηλου, κατά μήκος της Εθνικής οδού Αθηνών-Ιωαννίνων στο βραχώδες όγκο Ασπροχαλίκι, που υψώνεται δυτικά του ποταμού Λούρου. Η βραχοσκεπή είναι ορατή και από την Εθνική οδό, αφού βρίσκεται στο δυτικό όριό της, μετά την κοινότητα Άγιος Γεώργιος του Δήμου Ζηρού. Στο πέτρωμα είναι διαμορφωμένο ένα αβαθές φυσικό λάξευμα το οποίο με δυσκολία στεγάζει πολυπληθή ομάδα ανθρώπων. Η εύρεση οστών ζώων αποδεικνύει την ικανότητα του ανθρώπου να κυνηγά ζώα από την ευρύτερη περιοχή και έχουν ταυτιστεί με ελαφοειδή, αιγοπροβατοειδή, βοοειδή, αλλά και ιπποειδή, αρκουδοειδή και ρινοκερωτίδες.
Κοιλότητες επί του ιδίου βραχώδους όγκου είναι ορατές λίγα μέτρα πριν τη βραχοσκεπή του Ασπροχάλικου. Μας δίνουν έτσι το δικαίωμα να πιστέψουμε ότι η κατοίκηση επεκτείνονταν στην ίδια περιοχή. Η βραχοσκεπή του Ασπροχάλικου είναι και αυτή με τη σειρά της ένα παράδειγμα άμεσης χρήσης απόλυτα εναρμονισμένη και ενταγμένη στο περιβάλλον. Η φυσική κοιλότητα εξυπηρετεί, ως καταφύγιο, την ανθρώπινη ύπαρξη. Η Βραχοσκεπή του Ασπροχάλικου αποτελεί ένα από τα παραδείγματα της άμεσης χρήσης του φυσικού περιβάλλοντος που καταλήγει να κληρονομείται σε μας, ως φυσικό μνημείο. Ο άνθρωπος από την αρχή της εμφάνισης του «χρησιμοποίησε» το περιβάλλον. Άμεσα από την εμφάνισή του στη γη, χρησιμοποίησε τα σπήλαια για να στεγαστεί, τα πετρώματα για να δημιουργήσει εργαλεία, τον πηλό για να δημιουργήσει αγγεία, το μέταλλο για να κατασκευάσει όπλα, εργαλεία και να δημιουργήσει τέχνη.
Γεωμορφολογία της περιοχής του Ασπροχάλικου
Κυρίαρχος σχηματισμός πετρώματος στην περιοχή είναι ο ασβεστόλιθος του Παντοκράτορα και ο ασβεστόλιθος τύπου Βίγλα. Από τον ασβεστόλιθο του Παντοκράτορα αποτελείται και o ορεινός όγκος Ασπροχαλίκι στον οποίο είναι με φυσικό τρόπο λαξευμένη η βραχοσκεπή του Ασπροχάλικου. Ο σχηματισμός των ασβεστολίθων του Παντοκράτορα ανήκει στην Ιόνιο γεωτεκτονική ζώνη (ή αδριατικοϊόνιο), είναι νηριτικής φάσης με μέσο πάχος 500-600 μέτρα. Τα αναφερόμενα πετρώματα είναι πετρώδεις σχηματισμοί παχυστρωματώδεις έως συμπαγείς και άστρωτοι, λευκοκίτρινοι έως λευκοί ασβεστόλιθοι, και χαρακτηρίζονται από την έντονη καρστικότητα τους, που τους κατατάσσει στους μεγαλύτερους υδροφορείς της περιοχής. Επιφανειακές έρευνες έφεραν στο φως παλαιολιθικά ευρήματα στο Νομό Πρέβεζας στις θέσεις Άγ. Γεώργιος, Βούλιστα-Παναγιά και Γκόρτσες αποδεικνύοντας την κατοίκηση κατά μήκος του ποταμού Λούρου.
Ο άνθρωπος-τροφοσυλλέκτης, που κατοικούσε σε αυτές τις θέσεις, είχε τη δυνατότητα να εκμεταλλεύεται τον πλούτο του ποταμού από τη μια, αλλά και την πανίδα των ορεινών όγκων που υψώνονταν δυτικά και ανατολικά. Όλες οι άλλες θέσεις είναι υπαίθριες πλην του Ασπροχάλικου. Το «καταφύγιο» Ασπροχάλικο κατοικήθηκε συνεχώς από την αρχή της Μέσο-Παλαιολιθικής έως το τέλος της Ανώτερης-Παλαιολιθικής, γεγονός που το κατατάσσει ανάμεσα στις πιο ενδιαφέρουσες παλαιολιθικές θέσεις της Ελλάδας και της Ευρώπης γενικότερα. Ειδικότερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατοικήθηκε από 26000 έως 13000 χρόνια από σήμερα.
Αρχαιολογικές έρευνες – Τα τέχνεργα στο Ασπροχάλικο
Tο 1964 και 1965 έγιναν περιορισμένης εκτάσεως ανασκαφές από τη Βρετανική αποστολή επιστημόνων του Πανεπιστημίου Cambridge υπό τον E. Higgs. Κατά τη διάρκεια αυτών των ερευνών βρέθηκαν περισσότερα από 75.000 παλαιολιθικά εργαλεία. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι τα εργαλεία βρέθηκαν στην αρχική τους χρονολογική θέση, σε τέσσερα επάλληλα και αδιατάρακτα γεωλογικά στρώματα που ανήκουν σε τέσσερεις αντίστοιχες διαφορετικές χρονολογικά και τυπολογικά λιθοτεχνίες τύπου Λέβαλλο-Μουστέριας και Μικρο-Μουστέριας και λεπίδες του τύπου Γκραβέτιας. Ραδιοχρονολόγηση δειγμάτων του στρώματος αυτού έδωσε απόλυτη χρονολόγηση μεγαλύτερη από 39000 χρόνια από σήμερα. Στην έρευνα στο Ασπροχάλικο από την εποχή του Higgs και μετά ήρθαν στο φως εργαλεία και όπλα τα οποία είναι σχηματισμένα από πρώτη ύλη. Η πρώτη ύλη πρέπει να προέρχεται από ορυκτή πρώτη ύλη από την ευρύτερη περιοχή. Οι κροκάλες του ποταμού, ο ασβεστόλιθος, αλλά και οι διαστρωματώσεις πυριτόλιθου στον ασβεστόλιθο τύπου Βίγλα είναι καλές πρώτες ύλες για την κατασκευή των τέχνεργων.
Τα τέχνεργα αυτά που αποκαλύφθηκαν μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή και την κατοίκηση καθώς και για τη γενικότερη χρονολόγηση και τη διάκριση των πολιτιστικών φάσεων. Τη δεκαετία 1980-1990 μία δεύτερη επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου Cambridge υπό τον G. Bailey πραγματοποίησε έρευνες με ιδιαίτερη έμφαση στην κατοίκιση στην Ηπειρωτική ενδοχώρα. Τελευταίες επισημάνσεις επιστημόνων μιλούν για ιδιαίτερη «μέθοδο Ασπροχάλικου» στην τεχνολογία της λιθοτεχνίας. Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία ο C. Runnels υποστήριξε ότι στην Ήπειρο η παρουσία του «αρχαϊκού» Homo Sapiens ανιχνεύεται από το τέλος της αρχαιότερης Παλαιολιθικής (250000 π.X.). Στα παλαιολιθικά τέχνεργα που συνέλλεξαν οι ερευνητές, μπορούμε να εντάξουμε τα ξέστρα απλά ή πλευρικά, τις αιχμές και τα αιχμηρά εργαλεία, τους πυρήνες και τις φολλίδες.
Στη νεότερη Παλαιολιθική τα ευρήματα του Ασπροχάλικου είναι οι στομωμένες λεπίδες που είναι χαρακτηριστικές για την εποχή, οι γλυφίδες, οι αιχμές με ράχη, τα ξέστρα, αλλά και τα μικρολιθικά «γεωμετρικά» εργαλεία που εντοπίζονται αποκλειστικά στο Ασπροχάλικο. Τα «τεχνημικά» (technomics) κατά Binford αντικείμενα συσχετίζουν τη λειτουργία τους με το περιβάλλον, αφού είναι σχεδιασμένα με τρόπο ώστε να το αντιμετωπίζουν. Δηλαδή το οικολογικό πλαίσιο αναφοράς ερμηνεύει και τη τυχόν μεταβλητότητά τους.
Συνοψίζοντας πρέπει να σημειώσουμε ότι η βραχοσκεπή του Ασπροχάλικου, μια σημαντική προνομιακή εξαιτίας της ροής του ποταμού παλαιολιθική θέση στην περιοχή, έχει πολλά στοιχεία να δώσει ακόμη, στοιχεία τα οποία αφορούν τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού στην περιοχή.
Το άρθρο στηρίχθηκε αποκλειστικά στην εργασία του αρχαιολόγου Απόστολου Παπαδημητρίου, «Η βραχοσκεπή στο Ασπροχάλικο. Επισημάνσεις για τις σχέσεις αρχαιολογίας και περιβάλλοντος», Πρεβεζάνικα Χρονικά 45-46, 9-23, Πρέβεζα 2009.
Φώτο: «Παλαιολιθικά Εργαλεία και Οστά ζώων, από το Ασπροχάλικο», Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Ηπείρου