ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | «Η θύελλα», Ουίλλιαμ Σαίξπηρ

Η «Θύελλα» ή «Τρικυμία» ή «Καταιγίδα» είναι ένα ρομαντικό δράμα που ξεκινά με ένα άσχημο συμβάν και καταλήγει σε ένα αίσιο τέλος, προσφέροντας στον αναγνώστη (θεατή) την κάθαρση. Όπως οι μεσαιωνικές και αναγεννησιακές ιστορίες, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία δραματική περιπέτεια που κατ΄ επίφαση είναι πολύ απλή. Όταν όμως διαβαστεί πιο προσεκτικά, μπορεί κανείς να διακρίνει αρκετά θέματα με τα οποία έχει καταπιαστεί ο Σαίξπηρ σε παλαιότερα δράματά του.

Το έργο αρχίζει με μία άγρια τρικυμία, την οποία προκαλεί ο Πρόσπερο που ζει σε ένα παράξενο νησί με την κόρη του Μιράντα (αξιοθαύμαστη, το θαύμα των θαυμάτων). Ο Πρόσπερο, Δούκας του Μιλάνου, κατέληξε εξόριστος σ΄ αυτό το νησί εξαιτίας του σφετεριστή αδελφού του. Το νησί είναι ένας μικρόκοσμος της ανθρώπινης κοινωνίας. Εδώ βρίσκουμε βασικές κοινωνικές σχέσεις, όπως εκείνες του ηγέτη και των υπηκόων του, του πατέρα και του παιδιού του, του αφέντη και των δούλων του, καθώς επίσης τη μυστηριώδη διαπλοκή του πραγματικού με το φανταστικό. Ο έκπτωτος άρχοντας Πρόσπερο γίνεται πάλι αφέντης. Αυτό που του στοιχίζει το θρόνο είναι το πάθος του για τη γνώση γενικότερα και ειδικότερα, για την απόκρυφη, μυστική και εσωτερική γνώση. Αλλά αυτό το ίδιο πάθος τον κάνει κυρίαρχο της φύσης και αφέντη του καλού πνεύματος Άριελ. Με τη βοήθεια του Άριελ «σκηνοθετεί» την αρχική τρικυμία φέρνοντας έτσι τους εχθρούς του στο μαγικό του νησί. Ο Άριελ αντιπροσωπεύει τον αέρα και τη φωτιά που για τους Ελισαβετιανούς ήταν τα πιο εκλεπτυσμένα στοιχεία της φύσης, σε αντίθεση με το νερό και τη γη, στοιχεία που αντιπροσωπεύει ο τερατόμορφος ιθαγενής δούλος Κάλιμπαν.

Η πνευματική τάξη κάνει το έργο «Θύελλα «πολυεπίπεδο και η δράση λαμβάνει χώρα ορατά και αόρατα, «οριζοντίως και καθέτως» και σε άκρα συμπύκνωση του χρόνου. Το ορατό και αόρατο, το κάθετο και οριζόντιο επίπεδο είναι ταυτόχρονα στο «τώρα» για κάποιον που θέλει και μπορεί να τα καταλάβει. Πάνω στο νησί υπάρχει μια συμπύκνωση του χρόνου, καθώς όλα διαδραματίζονται μέσα σε ένα τρίωρο!

Στη «Θύελλα» θα βρούμε τον κόσμο στον οποίο ζούσε ο Σαίξπηρ: μεγάλα θαλάσσια ταξίδια και μυστηριώδη νησιά. Ήταν η εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων, στην οποία έγινε η επανάσταση της αστρονομίας και της ανατομίας, εποχή της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Το θέατρο του Σαίξπηρ αντιπροσώπευε τον κόσμο. Για τους Ελισαβετιανούς, η σκηνή ήταν ο κόσμος και ο κόσμος η σκηνή.

Ποια είναι τα ζητήματα που απασχολούν τον Σαίξπηρ σ΄ αυτό το έργο; Πρώτα -πρώτα τα θέματα της Αναγέννησης, όπως είναι η ουτοπία, η προσπάθεια του ανθρώπου να κυριεύσει τον φυτικό κόσμο, η φύση, καθώς επίσης και η εξουσία. Ο Σαίξπηρ δημιουργεί έναν κόσμο φαντασίας και ψευδαίσθησης. Μέσα σε αυτό το έργο ο αναγνώστης αναγνωρίζει την ουτοπία. Ο έντιμος Γκονζάλο φαντάζεται έναν ιδανικό κόσμο, στον οποίο δεν υπάρχει ιδιωτική περιουσία, μόχθος και ταξική ανισότητα.

Η αξία της φύσης (του φυσικού περιβάλλοντος) που είχε ξεχαστεί στα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα, παίζει μεγάλο ρόλο στο έργο, επηρεάζοντας διαρκώς την ανθρώπινη ύπαρξη και φύση. Η φύση μπορεί να πει κανείς ότι γίνεται απαραίτητη συνθήκη για την ευτυχία του ανθρώπου, ακριβώς όπως ο χαμένος παράδεισος τόσων μύθων και παραδόσεων.

Το θέμα της εξουσίας είναι αρκετά έντονο στη «Θύελλα». Στα περισσότερα έργα του Σαίξπηρ που σχετίζονται με το θέμα της εξουσίας, οι ένοχοι τιμωρούνται. Όμως εδώ οι καταστάσεις αντιμετωπίζονται με στωικότητα και αναδεικνύονται οι αξίες της τιμιότητας και κυρίως της συγχώρεσης.

Στη σύλληψη του νησιού της «Θύελλας» έπαιξε ρόλο η αποικιοκρατία που εμφανίζεται τον 16ο αιώνα. Οι Άγγλοι αντιλαμβάνονται τα οικονομικά οφέλη που θα αποφέρει η εκμετάλλευση του πλούτου των χωρών που ανακαλύπτουν. Οι εξωτικοί λαοί αντιμετωπίζονται ως υποδεέστεροι και σ΄ αυτό το ιστορικό πλαίσιο γίνεται η αναφορά στον Κάλιμπαν. Αρχικά, αυτός ήταν ο άρχοντας του νησιού, όμως στην πορεία μετατρέπεται σε δούλο του Πρόσπερο και από θύμα σφετερισμού γίνεται ο ίδιος σφετεριστής.

Βασικό στοιχείο που προβάλλεται μέσα στη «Θύελλα» είναι η μαγεία και το υπερφυσικό. Εξαιτίας της μαγείας (Τέχνης) προκλήθηκε η τρικυμία, η καταιγίδα, καθώς και οι παραισθήσεις και η μαγευτική μουσική του Άριελ. Επίσης, οι υπερφυσικές δυνάμεις του Πρόσπερο κινητοποιούν τη δράση και οδηγούν στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης.

Η «Θύελλα» είναι το πιο μουσικό έργο του Σαίξπηρ. Μουσική αντηχεί παντού. Η μουσική διαμορφώνει τη ζωή των προσώπων στο έργο και αποτελεί το μέσον με το οποίο η τάξη διαδέχεται το χάος. Η δύναμη της μουσικής κάνει τη θύελλα να σταματήσει, καταλαγιάζει τη λύπη και την οργή και καθοδηγεί τον Φερντινάντο στο νησί παρά τη θέλησή του. Ο Φερντινάντο αντικρύζοντας τη Μιράντα την πέρασε για θεά και αναρωτήθηκε εάν κατοικεί σ΄ αυτό το νησί και εάν είναι ένα θαύμα. Η Μιράντα θαυμάζει τον νεαρό Φερντινάντο ως πνεύμα με θαυμάσια όψη, τον χαρακτηρίζει θεϊκή ύπαρξη, γιατί στη φύση δεν συναντάς ένα τέτοιο υπέροχο πλάσμα και ναό που τίποτα κακό δεν κατοικείται εντός του. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι από τους ξενιζόμενους, μόνο οι αναμάρτητοι μπορούν να ακούσουν τη μουσική του νησιού: ο Φερντινάντο, ο Γκονζάλο, ακόμα και ο Αλόνσο όταν αρχίζει να μετανοεί. Η θύελλα συμβολίζει την έλλειψη της τάξης και της αρμονίας, ενώ η μουσική παραπέμπει στην αρμονία και τη γαλήνη.

Στην Πέμπτη Πράξη της «Θύελλας», ο Πρόπερο έχει έναν πολύ συγκινητικό μονόλογο, με τον οποίο αποποιείται τις υπερφυσικές του δυνάμεις, καθώς έχουν εκπληρώσει το σκοπό τους, και σπάει το μαγικό ραβδί του. Με αυτόν τον τρόπο, αποκηρύσσει τον κόσμο της απατηλότητας και του φαντασιακού, έχοντας αναγνωρίσει την ανάγκη συμβίωσης με άλλα ανθρώπινα όντα στον πραγματικό κόσμο. Όπως ο Πρόσπερο αποκηρύσσει την υψηλή του Τέχνη, έτσι και ο Σαίξπηρ, σε μια ύστατη πράξη δημόσιας απολογητικής, δηλώνει την απόσυρσή του από τη θεατρική συγγραφή. Αλλά η σαγήνη του είχε ήδη κατακτήσει τα ακροατήρια όλων των εποχών.

Πρόκειται για Αριστούργημα.