Η εκστρατεία της Μ. Ασίας τον Μάιο του 1919, είχε τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα στο τέλος αυτού του παράλογου πολέμου. Αφού όλα τα προηγούμενα χρόνια είχαν γίνει κατ΄ επανάληψη επιστρατεύσεις για να πάρουν όλα παιδιά σε όλους τους πολέμους, Α΄ Βαλκανικός, Α΄ Παγκόσμιος, Β ΄Βαλκανικός και τέλος η καταστροφική εκστρατεία. Από την αρχή μέχρι τέλους πολλά παιδιά είχαν κάνει πάνω από δέκα χρόνια φαντάροι, άλλοι με διακοπές ανάμεσα και πάρα πολλοί συνεχώς, τους είχαν χάσει οι οικογένειες.
Την άνοιξη του 1921, ο Ελληνικός στρατός, ύστερα από στρατιωτικό συμβούλιο, αποφάσισε προέλαση προς την Άγκυρα και κατέλαβε καίρια στρατηγικά σημεία Εσκί -Σεχίρ, Αφιόν -Καραχισαλ χωρίς όμως να καταφέρει να εξαλείψει την τουρκική απειλή.
Από τις 6 Αυγούστου του 1922 άρχισαν οι επιχειρήσεις των Τούρκων και οι συνεχείς συρρικνώσεις των Ελληνικών δυνάμεων προς τα παράλια. Είχαμε συνεχείς υποχωρήσεις και παραδόσεις, όπως το σώμα του Νικολάου Τρικούπη. Ελάχιστες δυνάμεις κράτησαν την συνοχή τους και έφτασαν στα παράλια χωρίς πολλές απώλειες. Άλλο ένα ότι πάρα πολλοί στρατιώτες κι αξιωματικοί δεν υπάκουαν στις διαταγές.
Το δράμα είχε αρχίσει για τους στρατιώτες, λίγοι ήταν οι τυχεροί που κατάφεραν να φτάσουν στον Ελληνικό χώρο οργανωμένοι με τις μονάδες τους, οι περισσότεροι ούτε κατάλαβαν πως σώθηκαν.
Θα περιγράψουμε τις μικρές πραγματικές ιστορίες 5-6 στρατιωτών από την περιοχή μας, όπως τις περιέγραψαν οι ίδιοι στους δικούς τους ή σώθηκαν από άλλες πηγές.
Ο Αριστείδης είχε καταφέρει να σωθεί, η ειδικότητά του ήταν μάγειρας, στο Γ΄ Σώμα Στρατού που κατάφερε να φτάσει στα παράλια με μικρές απώλειες. Ο ίδιος όταν έλεγε αυτή την ιστορία της επιστροφής, τις περισσότερες φορές δάκρυζε γιατί όπως έλεγε είχε δει πολλούς να χάνονται μπροστά του. Ένιωθε περήφανος που κατάφερε να παραδώσει όλα τα πράγματα που είχε παραλάβει ως μάγειρας σε Ελληνικό έδαφος και δεν του τα χρέωσαν. Γύρισε στο χωριό του και συνέχισε να φυλάει τα πρόβατα.
Ο Δήμος ήταν πολύ άτυχος, αν και νιόπαντρος τον επιστράτευσαν, δεν είχε παιδιά, ψηλός, ομορφόπαιδο από μεγάλη οικογένεια. Βρέθηκε στον πόλεμο, έφτασε με την μονάδα του στα βάθη της Μ. Ασίας, συνεχής πόλεμος. Στην κατάρρευση πιάστηκε αιχμάλωτος, ήταν στα τάγματα εργασίας. Οι δικοί του τον είχαν ξεγράψει, του είχαν κάνει και μνημόσυνα, η γυναικούλα του, γύρισε στους δικούς ως χήρα. Αργότερα το 1926 που γύρισαν πολλοί αιχμάλωτοι, μετά τις διαπραγματεύσεις του Βενιζέλου, έφτασε και ο Δήμος. Δεν γνωρίζονταν, είχε μείνει « πετσί και κόκκαλο », τον μαζέψανε οι δικοί του, χαρές, από δίπλα και η γυναίκα του, τον τάιζαν λίγο παραπάνω. Πέρασαν τα χρόνια, τίποτα από παιδιά ο Δήμος και τότε μαθεύτηκε στο χωριό ότι οι κερατάδες τον είχαν «τσοκανίσει».
Ο Αναστάσης κι αυτός στο Γ΄ Σώμα στρατού με μια παρέα άλλους 5-6 το πέξανε λιποτάκτες με την κατάρρευση. Καταφέρανε μετά από ταλαιπωρίες και φτάσανε στην Βουλγαρία, πότε πληρώνοντας εδώ και εκεί με τα ελάχιστα λεφτά που είχανε και πότε έκαναν αγγαρείες στα χωράφια για ένα πιάτο ψωμί. Περάσαμε στα τα σύνορα και παραδόθηκαν στον Ελληνικό στρατό που εκεί έκανε κουμάντο ο Πάγκαλος. Παραλίγο να τους σκοτώσουν ως λιποτάκτες, σωθήκανε και τον χειμώνα του 1923 έφτασε στο χωριό του. Πάντοτε ήταν φοβισμένος και πάντα κοιτούσε γύρο του μήπως τον παρακολουθούσε κάποιος.
Ο Χρήστος νέος, δυναμικός πήγε με όρεξη στον πόλεμο και ήξερε και λίγα γράμματα, ήταν πάντα κοντά στον τότε νέο αξιωματικό και μετέπειτα αργότερα στρατηγό Τσακαλώτο που κατάγονταν από την Πρέβεζα. Σε κάποια μάχη τραυματίστηκε ελαφρά στο πόδι, τον παρότρυναν να γυρίσει, αυτός αντέδρασε, όχι έλεγε. Κατάφερε και γύρισε ζωντανός, έλεγε πάντοτε ιστορίες για τον πόλεμο. Αργότερα μετά τον εμφύλιο έστειλε τον γιο του στον Τσακαλώτο και τον έσωσε, τον αποχαρακτήρισε από κομμουνιστή.
Ο Βασίλης, ήταν από τους μεγαλύτερους που πήγε στον πόλεμο, έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, από το 1919 μέχρι το 1922 . Με την κατάρρευση βρέθηκε στον Πειραιά, ήταν και λίγο λαβωμένος στο πόδι, δεν έφυγε από την μονάδα του, συμμετείχε σε όλες τις διαδηλώσεις, εκδηλώσεις του στρατού με αρχηγό τον «Μαύρο Καβαλάρη» που με άλλους έκανε την επανάσταση της 11ης Σεπτεμβρίου. Συνέχεια είναι γνωστή η «δίκη των 6» και στις 15 Νοεμβρίου 1922 βγήκε η απόφαση, όπου επέβαλε την ποινή του θανάτου στους έξι, την επομένη έγινε η εκτέλεση, πριν αρχίσουν οι διεθνείς αντιδράσεις. Φρούραρχος της εκτέλεσης ήταν ο μάρτυρας κατηγορίας, ταγματάρχης Σπαής. Γύρισε στην Άρτα ο Βασίλης το 1923, συνέχισε την δουλειά του, λίγο ανάπηρος, ήταν ικανός να λέει ιστορίες, αλλά ποτέ για την εκτέλεση. Γύρο στο 1960 μαθεύτηκε στην Άρτα ότι ο Βασίλης ήταν στην εκτέλεση των 6, μάλλον τον είχε πάρει δίπλα του ο Σπαής ο κοντοχωριανός.
Στην Μ. Ασία χάθηκαν 25.000 παιδιά, δεν τα ξανάδαν οι μάνες τους, στην περιοχή μας την Άρτα δεν υπάρχει χωριό να μην έχει 5-10 χαμένους ή σακατεμένους στην Μ. Ασία.