Δόθηκε στη δημοσιότητα το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Παιδείας και Θρσηκευμάτων για τα ΑΕΙ με τίτλο «Νέοι Ορίζοντες στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα: Ενίσχυση της ποιότητας, της λειτουργικότητας και της σύνδεσης των ΑΕΙ με την κοινωνία και λοιπές διατάξεις». 345 άρθρα και 408 σελίδες, ένα από τα ογκωδέστερα μομοσχέδια που έχουν κατατεθεί ποτέ. Αγγίζει τα πάντα. Από τα θεμελιώδη όπως η διοίκηση και η οργάνωση των σπουδών ως τα πλέον καθημερινά όπως το ακαδημαϊκό ημερολόγιο και τα βήματα για την εκλογή ενός μέλους ΔΕΠ σε κάθε βαθμίδα. Το κείμενο εκτενέστατο και κατά διαστήματα λεπτερομέστατο, δύσκολα μπορεί να νο διαβάσει ακόμη και κάποιος μυημένος στα των ΑΕΙ. Πριν θίξω αυτά που θεωρώ βασικούς άξονες πέντε προκαταρκτικές παρατηρήσεις.
⬛ Σε χτυπητή αντίθεση με προηγούμενα νομοθετήματα Κεραμέως το παρόν νομοσχέδιο, καίτοι εκτενέστατο, είναι καλογραμμένο και καλά δουλεμένο. Δύσκολα βρίσκεις αυτή τη φορά λάθη και ασυνταξίες.
⬛ Εντύπωση προκαλεί η αναφορά σε λεπτομέρειες και το εγχείρημα ρύθμισης των πάντων. Ενδεικτικά το άρθρο 65. «1. Η αξιολόγηση δύναται να πραγματοποιείται με γραπτές ή προφορικές εξετάσεις, ενδιάμεσες εξετάσεις προόδου, γραπτές εργασίες, εργαστηριακές ή κλινικές ασκήσεις, συνδυασμό διαφορετικών μεθόδων αξιολόγησης ή άλλες μεθόδους αξιολόγησης που συνάδουν με το είδος κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας. Κατά τη διεξαγωγή γραπτών ή προφορικών εξετάσεων, ως μεθόδων αξιολόγησης, εξασφαλίζεται υποχρεωτικά το αδιάβλητο της διαδικασίας (…)». Εξίσου εντυπωσικά λεπτομέρης είναι και τα άρθρα 206-228 που αναφέρονται στην εσωτερική οργάνωση των ΑΕΙ και τις προβλεπόμενες επιτροπές. Ευτυχώς που τα ΑΕΙ είναι αυτοδιοικούμενα!
⬛ Ερωτηματικά γενά η χρονική συγκυρία κατάθεσης του νομοσχεδίου το οποίο αλλάζει πράγματα που ήδη έχει αλλάξει η σημερινή ηγεσία του ΥΠΑΙΘ τα δύο προηγούμενα χρόνια: εκλογές πρυτανικών αρχών, εκλογές μελών, πολιτικές ποιότητας… Επιδιώκεται να καταδειχθεί ότι η κυβέρνηση έχει συνολικό σχέδιο; Απόπειρα εγκλωβισμού της/του επόμενου Υπουργού; Προφανώς ο νόμος θέλει χρόνο για να εφαρμοστεί -αν ποτέ γίνει αυτό. Ακόμη κι αυτό που προβάλλεται ως το πλέον επείγον, η εγκατάσταση των Συμβουλίων Διοίκησης, φαντάζει δύσκολο.
⬛ Το σχέδιο νόμου δεν είναι καρπός διαβούλευσης. Αρκετά, ιδιαίτερα τα «μεγάλα», όπως η Διοίκηση, έπεσαν στο τραπέζι ξαφνικά. Στο γράμμα της προς τους καθηγητές Πανεπιστημίου η κα Κεραμέως δεν κάνει καμία νύξη σ’ αυτό. Σαν να μην υπάρχει στο νομοσχέδιο. Εσωτερικές ισορροπίες στο κυβερνών κόμμα;
⬛ Το νομοσχέδιο ελάχιστη σχέση έχει με προηγούμενους νόμους. Ενταφιάζει το νόμο της Διαμαντοπούλου και «διορθώνει» τους πρώτους νόμους Γαβρόγλου. Αυτό αποτυπώνεται στο άρθρο 343 του νομοσχεδίου. «Καταργούνται οι ακόλουθες διατάξεις: α) Τα άρθρα 1 έως 60 του ν. 4009/2011 (Α΄ 195)… β) Τα άρθρα 1 έως 68 του ν. 4485/2017 (Α΄114). Από το νόμο Διαμαντοπούλου μένουν οι διατάξεις για τη διάρκεια των σπουδών των φοιτητών και από το νόμο Γαβρόγλου αρκετές διατάξεις «διορθωμένες» με «αριστεία» και μπόλικη «αγορά».
Ποιες οι βασικές αρχές του νομοσχεδίου; Δύσκολο εγχείρημα. Το νομοσχέδιο αγγίζει τα πάντα. Αφήνοντας κατά μέρος πτυχές όπως η έρευνα, τα πειθαρχικά και φοιτητική ζωή εστιάζω σε τρεις βασικές πτυχές που σημαδεύουν το νομοσχέδιο.
Α. Συγκέντρωση εξουσίας
Όλο το νομοσχέδιο διαπνέεται από μία λογική συγκέντρωσης εξουσίας. Μειώνεται δραστικά ο ρόλος των Επίκουρων Καθηγητών, καταργείται η μονιμότητά τους. Οι Αναπληρωτές Καθηγητές αποκλείονται από τη Διοίκηση. Μπορούν μόνο να οριστούν μέλη στην Επιτροπή Ερευνών και να εκλεγούν Πρόεδροι/Αντιπρόεδροι Τμήματος. Γοργά προς την Έδρα για τους παλαιότερους.
Η επιτομή είναι το Συμβούλιο Διοίκησης. Καμία σχέση με τα Συμβούλια Ιδρύματος του νόμου Διαμαντοπούλου. Σ’ αυτόν επιχειρούνταν, άγαρμπα, η εισαγωγή ενός μοντέλου, που υπάρχει σε αρκετές δυτικές χώρες, δύο αλληλοελεγχόμενων πόλων εξουσίας. Τώρα, μετά από ένα μπαράζ δυσφήμησης των πανεπιστημιακών και το πόσο άχρηστοι είναι σε ζητήματα διοίκησης και ασφάλειας, αίφνης όλα είναι στα χέρια λίγων από αυτούς: Των έξι του Συμβουλίου Διοίκησης και, ιδιαίτερα, ενός εξ αυτών, του Πρύτανη. Αυτοί, καλύτερα ο Πρύτανης, ορίζει Αντιπρυτάνεις, Κοσμήτορες, τα μέλη της Επιτροπής Ερευνών, τους Προέδρους και Αντιπροέδρους των Τμημάτων αν παραιτούνται έξι μήνες πριν το τέλος της θητείας τους, τα πάντα.
Αυλή με ισχυρό Βασιλιά. Άντε βασιλίσσα. Ίσως γι αυτό ο κος Πρωθυπουργός είπε ότι το νομοσχέδιο συμπυκνώνει τις ιδεολογικές αρχές του κυβερνώντος κόμματος. Ευτυχώς όχι διορισμένοι ή κληρονομικώ δικαίω. Αλλά όχι και πολύ μακριά. Πώς εκλέγονται; Με βάση το νομοσχέδιο σε όλα τα ΑΕΙ, πλην ΕΚΠΑ και ΑΠΘ, μπορούν να εκλεγούν και με 15 ψήφους. Λιγότερους δηλαδή και από τον πρόεδρο ενός μικρομεσαίου Τμήματος σήμερα.
Β. Τρομακτική αύξηση φαντασιακών προσδοκιών στους καθηγητές
Το νομοσχέδιο βρίθει από φαντασιακές προσδοκίες μεγαλείων και προσπορισμού πόρων. Δεν λέγεται πουθενά για αύξηση δαπανών για την παιδεία, για αύξηση μισθών, για πρόσληψη προσωπικού. Ούτε καν τι θα γίνει με τους αφυπηρετήσαντες. Αν θα αντικατασταθούν ή όχι. Λέγεται όμως ότι καθηγητές μπορούν να γίνουν παράλληλα και καθηγητές σε ιδρύματα του εξωτερικού -όπως και οι καθηγητές της αλλαδαπής να διεκδικήσουν θέσεις εδώ-, να βγάλουν χρήματα από παράλληλα ξενόγλωσσα προπτυχιακά προγράμματα, από δίδακτρα φοιτητών στα μεταπτυχιακά, από ερευνητικά προγράμματα. Δεν υπάρχουν πια πλαφόν. Επιπλέον, οι αφυπηρετήσαντες έχουν όλα τα δικαιώματα των εν ενεργεία. Μόνο θα έχουν σύνταξη και όχι μισθό.
Μπορεί και πόσο ένας καθηγητής να τρέχει πίσω από όλα αυτά; Κάποιοι προφανώς ναι. Αρκετοί ήδη ασκούν συγκεκριμένες επαγγελματικές δραστηριότητες κατά τεκμήριο πιο προσοδοφόρες. Μαθήματα; Ερευνα; Φαντασιακές προσδοκίες -χώρια η εφορία.
Γ. Πειραματισμοί με τα πτυχία
Σήμερα έχουμε στην Ελλάδα δύο τύπους πτυχίων. Τα 4ετούς φοίτησης (240 ECTS), επιπέδου 6 σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων και 5ετούς φοίτησης (integrated master 300 ECTS) επιπέδου 7 -συν βέβαια τα 6ετούς φοίτησης Ιατρικά τμήματα.
Το νομοσχέδιο θεσπίζει σειρά από νέα προγράματα και τρία νέα πτυχία. Προγράμματα σπουδών δευτερεύουσας κατεύθυνσης (αρ. 98) και Προγράμματα σπουδών σύντομης διάρκειας (αρ. 99) ήτοι «εκπαιδευτικές δραστηριότητες που αντιστοιχούν από τριάντα (30) έως εξήντα (60) πιστωτικές μονάδες (ECTS)».
Επιπλέον προσφέρει: Ξενόγλωσσα Προγράμματα Σπουδών, ελεύθερης πρόσβασης σε μη Έλληνες υπηκόους με δίδακτρα (αρ. 101). Προγράμματα σπουδών πρώτου κύκλου εφαρμοσμένων επιστημών και τεχνολογίας από Τμήματα Εφαρμοσμένων Επιστημών και Τεχνολογίας διάρκειας 3,5 χρόνων και 210 ECTS, επιπέδου 6 (αρ. 73). Διεπιστημονικά προγράμματα σπουδών (αρ. 71). Και τέλος, «διπλά προγράμματα σπουδών πρώτου κύκλου (dual major), τα οποία οδηγούν στην απονομή δύο ισότιμων τίτλων σπουδών πρώτου κύκλου σε δύο (2) διακριτά γνωστικά αντικείμενα. Η χρονική διάρκεια του διπλού προγράμματος σπουδών είναι προσαυξημένη κατ’ ελάχιστον κατά δύο (2) έτη από τη χρονική διάρκεια των λοιπών προγραμμάτων σπουδών πρώτου κύκλου και οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες αντιστοιχούν συνολικά σε τριακόσιες εξήντα (360) πιστωτικές μονάδες. Τα διπλά προγράμματα σπουδών αποτελούν ενιαία προγράμματα σπουδών, που διαχωρίζονται σε δύο (2) επιμέρους μη αυτοτελή προγράμματα σπουδών που αφορούν σε διακριτά γνωστικά αντικείμενα. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες κάθε μη αυτοτελούς προγράμματος καλύπτουν κατ’ ελάχιστον εκατόν ογδόντα (180) πιστωτικές μονάδες».
Με δύο λόγια τα ίδια ιδρύματα θα χορηγούν πτυχία 180 ECTS, 210 ECTS και 240 ECTS, όλα επιπέδου 6. Πώς θα γίνει αυτό; Προφανώς, αυτό δεν αντίκειται στις αρχές του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ) που θεσπίζει ότι τα πτυχία ΑΕΙ είναι τουλάχιστον 180 ECTS. Και τα πτυχία από 180 έως 240 ECTS είναι επιπέδου 6. Δεν είναι, όμως, πρόβλημα αν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα πτυχία του ιδίου ΑΕΙ; Δεν είναι ακόμη πρόβλημα αν το ίδιο Τμήμα προσφέρει διαφορετικά πτυχία; Μήπως, έτσι, επιχειρείται τα πτυχία να γίνουν 3ετούς φοίτησης; Μήπως έτσι έρθουν κοντύτερα τα δημόσια ΑΕΙ στα ιδιωτικά κολλέγια; Μήπως έτσι δεν θα χρειάζεται οι απόφοιτοι κολλεγίων να κάνουν κάτι παραπάνω στα ελληνικά ΑΕΙ για να έχουν ισότιμα πτυχία; Δεν θα ήθελα να προκαταλάβω τις απαντήσεις αλλά θαρρώ είναι σαν να ρωτώ τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια.