Ο Αχέρων (Αχέροντας στη δημοτική) είναι ο μυθικός ποταμός της περιφέρειας Ηπείρου που διασχίζει του νομούς Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας και Πρεβέζης. Η ονομασία του ποταμού Αχέροντα προέρχεται από τη λέξη «άχος» που σημαίνει θλίψη αναφερόμενη στη θλίψη του θανάτου και των στεναγμών. Κατά μια άλλη εκδοχή προέρχεται από ρίζα ἀχ της μορφής ἂχη του ἠχέω, που σημαίνει ηχώ, κάνω θόρυβο, και εκ του ρέων. Συνεπώς, πρόκειται για το ποτάμι, του οποίου το νερό ρέει με δύναμη, με τρόπο θορυβώδη. Κατ’ αντιστοιχία οι παραπόταμοί του Κωκυτός και Πυριφλεγέθοντας φέρουν ονόματα που παραπέμπουν στο θρήνο του θανάτου και στο συμβολισμό της πύρινης κόλασης. Δοξασία, που διατηρήθηκε μεταγενέστερα και στη χριστιανική θρησκεία. Ο ποταμός Αχέροντας και οι παραπόταμοί του είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τους αρχαίους μύθους και τις παραδόσεις, ενώ στις όχθες τους και στην ευρύτερη περιοχή εντοπίζονται δεκάδες θέσεις με αρχαιότητες και με μνημεία χρονολογούμενα από τους Προϊστορικούς και μέχρι τους Νεώτερους Χρόνους. Για τον λόγο αυτό, ο Αχέροντας και οι παραπόταμοί του, έχουν κηρυχθεί ήδη από το 1977 ως τόποι ιστορικοί και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Αχέροντας αποτελούσε κλάδο του ομώνυμου υπόγειου ποταμού του Κάτω Κόσμου, τον δίαυλο του οποίου έκανε ο βαρκάρης Χάροντας, οδηγώντας τις ψυχές των νεκρών, που του είχε παραδώσει ο ψυχοπομπός Ερμής, στο βασίλειο του Άδη. Οι ψυχές και στο ταξίδι τους, αυτό το τελευταίο, χρειαζόταν να πληρώσουν πάντα έναν οβολό. Η είσοδος του Άδη περιγράφεται λεπτομερώς από τον Όμηρο στην Οδύσσεια και συγκεκριμένα στη Ραψωδία λ’, η Νέκυια, όπου περιγράφεται η κάθοδος του Οδυσσέα στον Άδη. «Στη χέρσα ακρογιαλιά το πάναγνο της Περσεφόνης δάσος θα βρεις, γεμάτο λεύκες τρίψηλες και ιτιές καρπορημάχτρες και σαν αράξεις το καράβι σου στον βαθιορεματάρη τον ωκεανό, στον Άδη κίνησε να πας τον μουχλιασμένο, χύνονται εκεί ο Πυριφλεγέθοντας και ο Κωκυτός που βγαίνει από τη Στύγα. Στον Αχέροντα τα δυο ποτάμια σμίγουν».
Αναφορές για τον ποταμό Αχέροντα συναντούμε και σε περιηγητές των Νεώτερων Χρόνων όπως τον Ληκ και τον Πουκεβίλ. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο χαρτογράφος Μιχαήλ Χρυσοχόος από τη Ζίτσα, αναφέρει τον Αχέροντα ως Μαυροπόταμο, όνομα με το οποίο ήταν γνωστό στους κατοίκους της περιοχής και στα Νεώτερα Χρόνια, απηχώντας τη μυθολογική παράδοση που ήθελε τα νερά του ποταμού ως μαύρα και πικρά. Μάλιστα κατά την τιτανομαχία, οι Τιτάνες έπιναν νερό από τον Αχέροντα για να ξεδιψάσουν. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την οργή του Δία που μαύρισε και πίκρανε τα νερά. Το στοιχείο αυτό διατηρήθηκε και στη νεώτερη λαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία, τα νερά του ποταμού ήταν πικρά, καθώς τα δηλητηρίαζε ένα στοιχειό που ζούσε στις πηγές του. Ο Άγιος Δονάτος, πολιούχος της μητρόπολης Παραμυθιάς, σκότωσε το στοιχειό και τα νερά του Αχέροντα έγιναν γλυκά κοντά στο χωριό Γλυκή. Η Αχερουσία λίμνη φαίνεται να σχηματίστηκε κάποια περίοδο μετά τον 8ο αιώνα π.χ. ο γλυκής λι μένας του αρχαίου γεωγράφου Στράβωνα, ο σημερινός όρμος της Αμμουδιάς, με βάθος σήμερα λιγότερο από 10 μέτρα. Ήταν αξιοσημείωτα μεγαλύτερος κατά την αρχαιότητα καθώς εισχωρούσε περίπου 6 χλμ. στο εσωτερικό της κοιλάδας και χρησιμοποιήθηκε ως αγκυροβόλιο μεγάλων στόλων.
Οι πηγές του Αχέροντα είναι πολλές. Οι πρώτες πηγές του προέρχονται από τα χιόνια του όρους Τόμαρος στο Νομό Ιωαννίνων (μέγιστο υψόμετρο 1.986 μέτρα), και οι άλλες πηγές του προέρχονται από τα όρη Σουλίου και τα όρη Παραμυθιάς Θεσπρωτίας. Σημαντικές πηγές είναι επίσης αυτές του χωριού Γλυκή Θεσπρωτίας. Μετά από διαδρομή 64 χιλιομέτρων εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος, δημιουργώντας πλήθος οικοσυστημάτων που φιλοξενούν πολλά είδη ζώων και φυτών. Ο ποταμός διασχίζει την κοιλάδα που σχηματίζεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Δυτικής Ηπείρου και κοντά στο χωριό Τρίκαστρο (στα όρια των Νομών Ιωαννίνων, Πρεβέζης και Θεσπρωτίας), εισέρχεται σε ένα στενό και επιβλητικό φαράγγι που σχηματίζουν τα βουνά της Παραμυθιάς και του Σουλίου (Στενά Αχέροντα) απ’ όπου εξέρχεται κοντά στο χωριό Γλυκή. Στη συνέχεια εισέρχεται στην πεδιάδα του Φαναρίου, όπου και σχηματίζει δέλτα κατά την εκβολή του (Εκβολές Αχέροντα) στον όρμο της Αμμουδιάς. Πρόκειται για μία περιοχή με ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά, όπως ελώδεις εκτάσεις, όρμους με αμμοθινικούς σχηματισμούς, υπέροχα παράκτια οικοσυστήματα με απότομους βραχώδεις σχηματισμούς σκεπασμένους με πευκοδάση, που προσδίδουν σε αυτή ένα ιδιαίτερης βιολογικής και αισθητικής αξίας τοπίο.
Η περιοχή των Στενών και Εκβολών Αχέροντα είναι από τις 18 φυσικές περιοχές που έχουν αναγνωριστεί ως οι πιο αξιόλογες σ’ ολόκληρη την Ήπειρο. Η περιοχή καταλαμβάνει συνολική έκταση 4.630 εκτάρια και είναι σημαντική τόσο σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο (αποτελεί Ειδική Ζώνη Διατήρησης με κωδικό GR2140001 και μέρος της αποτελεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας με κωδικό GR2120008), όσο και σε Εθνικό, εξαιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και της βιοποικιλότητας της.
