Το βιβλίο Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, από τις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, είναι η συγκέντρωση μιας συστηματικής και αναλυτικής εργασίας από μία συγγραφική ομάδα επιστημόνων -ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων, ψυχολόγων, μοριακών βιολόγων, εφαρμοσμένων μαθηματικών- που επιμελήθηκε το τμήμα Υγείας-Πρόνοιας της ΚΕ του ΚΚΕ, παρακολουθώντας στενά το ζήτημα της πανδημίας των τελευταίων δύο χρόνων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο υπότιτλος του βιβλίου, πρόκειται για ανάδειξη επιστημονικών, ιδεολογικών, πολιτικών, αλλά και οικονομικών πλευρών του θέματος της πανδημίας σε ένα σύγγραμμα, προϊόν σοβαρής συλλογικής δουλειάς, που οδηγεί διαλεκτικά τη σκέψη του αναγνώστη -μέσα από την πολυπρισματική θέαση των δεδομένων και των στοιχείων που παρατίθενται στη ροή της ανάγνωσης- σε συμπεράσματα που δεν θα συνέφερε σε καμία περίπτωση το ίδιο το οικονομικό σύστημα να γίνουν ευρύτερα γνωστά στον κόσμο. Τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας καταγράφονται και στο τέλος κάθε ξεχωριστού κεφαλαίου, όμως αναδεικνύονται ξεκάθαρα κατά την ίδια την ανάγνωση του βιβλίου. Το καινοτόμο στοιχείο της έκδοσης του βιβλίου εδράζει και στην ιστορική προσέγγιση των επιδημικών και πανδημικών φαινομένων, των αιτιών τους, και ξεκινά στο πρώτο κεφάλαιο με στοιχεία που εντυπωσιάζουν, και που ούτε τα πανεπιστημιακά συγγράμματα του μαθήματος Ιστορίας της Ιατρικής δεν καταγράφουν έτσι συστηματικά αλλά και γλαφυρά. Διαβάζουμε επομένως για τις επιδημικές εξάρσεις στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες, εκκινώντας από την αρχαιότητα. Για τις 10 πληγές του Φαραώ στην Παλαιά Διαθήκη, όπου η επιδημία των ζώων περιγράφεται ως θεϊκή τιμωρία στα θεολογικά κείμενα (μπορούμε εύκολα να κάνουμε παραλληλισμό με τον αντιδραστικό ρόλο της θρησκείας σήμερα), οι «7 σφραγίδες και φιάλες της αποκάλυψης» που παρουσιάζονται για να απελευθερώσουν επώδυνες πληγές στην ανθρωπότητα[1]. Η ιστορία των επιδημιών του πρώτου κεφαλαίου συνεχίζει με τον λοιμό της Αθήνας, τον λοιμό των Αντωνίνων στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (εκεί ο υπεύθυνος παθογόνος παράγοντας ήταν η ευλογιά που θεωρείται ότι οδήγησε στο θάνατο το 25-30 % του πληθυσμού, δηλαδή 5 εκατομμυρίων, και συντέλεσε στην παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας). Η Πανώλη ή Μαύρος Θάνατος που σε διάστημα 50 ετών, μέχρι το 1400, μείωσε τον παγκόσμιο πληθυσμό από 450 σε 350 εκατομμύρια. Λόγω της ανυπαρξίας επιστημονικής εξήγησης, κάτι που διατηρήθηκε μέχρι τον 19ο αιώνα, υπήρξε μία τεράστια στροφή σε θρησκευτικές προσεγγίσεις, όπου κατηγορήθηκαν οι Εβραίοι, οι γυναίκες, οι μειονότητες, οι αιρέσεις και εκδιώχθηκαν[2]. Μπορούμε εύκολα να κάνουμε συσχετισμό με τη σημερινή στοχοποίηση, την ατομική ευθύνη, την απομόνωση και την ανθρωποφαγία που εκδηλώθηκε έντονα στο πρώτο κύμα της πανδημίας COVID-19. Για την ιστορία, τo 1377 εφαρμόστηκε η πρώτη καραντίνα στη Δημοκρατία της Ραγούσας (σημερινό Ντουμπρόβνικ). Στην εποχή του καπιταλισμού η ισπανική γρίπη το 1918-1920 ήταν η πρώτη παγκόσμια πανδημία που εμφανίστηκε στον καιρό της αναπτυσσόμενης σύγχρονης ιατρικής και προκλήθηκε από το στέλεχος H1N1 του ιού της γρίπης. Απεβίωσαν 50 πιθανόν 100 εκατομμύρια άνθρωποι μέσα σε ένα χρόνο. Και ερχόμαστε αμέσως στα δεδομένα του 21ου αιώνα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, μόνο κατά το χρονικό διάστημα 2011-2018, αναφέρει πως ήρθε αντιμέτωπος με σχεδόν 2.500 επιδημίες. Από το 2009 μέχρι σήμερα μετράμε 7 περιπτώσεις σοβαρών επιδημιών (H1N1, Ebola, SARS, MERS, γρίπη των πτηνών, Ζίκα, και φυσικά SARS–CoV-2 COVID-19)[3]. Στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες, όπως φαίνεται στην παραπάνω ιστορική αναδρομή, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η εξάπλωση των επιδημιών συσχετιζόταν με το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, δηλαδή με ανεπαρκείς επιστημονικές γνώσεις, έλλειψη φαρμάκων και εμβολίων. Στη σύγχρονη ιστορική και οικονομική πραγματικότητα, ο βασικός παράγοντας που επιδρά στην ανάπτυξη συχνών νέων πανδημικών κυμάτων, κυρίως ιογενών, εδράζεται στην αλματώδη πρόοδο των παραγωγικών δυνάμεων που προκάλεσε ο καπιταλισμός, καθώς και στην ένταση των αντιφάσεών του. Αυτό αναλύεται διεξοδικά μέσα στο βιβλίο. Η λεγόμενη διάβαση του φραγμού των ειδών, μία διαδικασία μετάβασης-μετατροπής ενός ζωικού παθογόνου σε ανθρώπινο παθογόνο[4], είναι μία αρκετά σύνθετη πολυπαραγοντική βιολογική διαδικασία σταδίων, που όμως στη σύγχρονη καπιταλιστική παραγωγή αλλάζει, τροποποιείται, διαταράσσεται, με αποτέλεσμα ο φραγμός αυτός να μη λειτουργεί βιολογικά επαρκώς και να αναδύονται, διαρκώς, νέες ζωο-ανθρωπο-νόσοι, με μεγαλύτερη ευκολία σε σχέση με το παρελθόν. Το λεγόμενο μεγάλο γονιδιακό άλμα spillover είναι η μεταπήδηση των ιών από κάποια απλούστερα σε άλλα πιο πολύπλοκα είδη ζώων και στους ανθρώπους[5]. Η βιομηχανοποίηση της κτηνοτροφικής παραγωγής, η συγκέντρωσή της σε μεγάλες εκμεταλλεύσεις, δημιουργούν το εύφορο έδαφος για αυτό το γονιδιακό άλμα. Οι καπιταλιστικές βιομηχανίες τροφίμων και το κεφάλαιο συμβάλλουν προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Οι κορονοϊοί, καθώς και άλλες ταξινομήσεις ιών, λαμβάνουν καθημερινά μηνύματα για ταχείες προσαρμογές και αναδιατάξεις του γενετικού τους υλικού (μεταλλάξεις) στους ανώτερους οργανισμούς[6], από την καταστροφική συμπεριφορά των επιχειρηματικών συμφερόντων απέναντι στα οικοσυστήματα. Το βιβλίο καθιστά σαφές, με παράθεση πολλών στοιχείων, πως δεν υπάρχει καμία οργανωμένη σε παγκόσμιο επίπεδο προσπάθεια παρακολούθησης παθογόνων που αρχίζουν να περνάνε από τα ζώα στον άνθρωπο σε πληθυσμούς υψηλού κινδύνου, παρόλο που ολοένα και περισσότερες νέες νόσοι, από ιούς κυρίως, αναδύονται. Η επιστημονική έρευνα στον τομέα της πρόληψης, με παρακολούθηση, ιχνηλάτηση του πληθυσμού, επιδημιολογικές καταγραφές, είναι δαπανηρή για το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, δεν εναρμονίζεται με την άναρχη ανάπτυξη του κέρδους, με την ιατρική που κινείται στο γνωστό δίπολο κόστος-όφελος. Αντιθέτως, μονάχα όταν προκύπτει η υγειονομική κρίση, παρόλο που θα μπορούσε να αποφευχθεί, προσπαθεί να τη διαχειριστεί κακήν-κακώς, με στόχο τη γρήγορη επαναφορά στη γνωστή «κανονικότητα», ώστε να μην πληγεί η οικονομία, αδιαφορώντας για τις εκατόμβες των νεκρών, δηλαδή τους ανθρώπους. Ο τρόπος της καπιταλιστικής ανάπτυξης, με το ανελέητο κυνήγι κέρδους που στρέφεται καταστροφικά προς το περιβάλλον, διαταράσσοντας τα οικοσυστήματα, μεταβάλλοντας τη βιοποικιλότητά τους, μεγαλώνοντας τον κίνδυνο διάβασης του φραγμού των ειδών -που όπως αναφέρθηκε παραπάνω οδηγεί σε νέες ιογενείς νόσους και επιδημίες- δείχνει περίτρανα πως στο σύγχρονο οικονομικό σύστημα υπάρχουν μεγάλες αντιθέσεις άλυτες, καθώς και πολλές αντιφάσεις. Τα σύγχρονα νοσήματα, και φυσικά η πανδημία COVID-19, συνδέονται άρρηκτα με το οικονομικό σύστημα που τα γεννά, με διάφορους μηχανισμούς, αφού το ίδιο το κέρδος πολεμά αλύπητα το φυσικό περιβάλλον, και κατ’ επέκταση τον ίδιο τον άνθρωπο.
Στη συνέχεια της ανάγνωσης του βιβλίου και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο «Πανδημία και ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις…», αναδεικνύονται οι ανταγωνισμοί και η διπλωματία των εμβολίων. Παρόλο που οι επιστημονικές δημοσιεύσεις-μελέτες του SARS –CoV-2 COVID-19 το 2020, παγκοσμίως, ανέρχονταν στις 99.000, και το πρώτο εξάμηνο του 2021 στις 143.000, παρόλο που ποτέ άλλοτε μέχρι τώρα για μία επιδημία ή πανδημία δεν ενεργοποιήθηκαν τόσες δυνάμεις της επιστήμης, τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε τεχνολογικό επίπεδο, ο σκοπός δεν ήταν η προστασία δισεκατομμυρίων ανθρώπων αλλά η κερδοφορία. Δαπανήθηκαν δισεκατομμύρια ευρώ χρηματοδοτήσεις προς τις φαρμακευτικές εταιρείες και τα ερευνητικά κέντρα. Τουλάχιστον 97% της χρηματοδότησης για την ανάπτυξη του εμβολίου της Οξφόρδης AstraZeneca προήλθε από κρατικά χρήματα (δηλαδή από τους φόρους των Βρετανών και άλλων Ευρωπαίων πολιτών). Μόνο το 2% είναι βέβαιο ότι προήλθε από εταιρικά κεφάλαια της φαρμακοβιομηχανίας[7]. Ο πόλεμος μεταξύ των φαρμακοβιομηχανιών ήταν και είναι μεγάλος. Διαλέξεις και εργασίες επιστημόνων που χρηματοδοτούνται από μία πολυεθνική στοχεύουν επίσης και στο να παρουσιάσουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες των προϊόντων μιας αντίπαλης. Η κατοχύρωση των Πνευματικών Δικαιωμάτων των εμβολίων και των φαρμάκων, η γνωστή «πατέντα», αποτελεί επί της ουσίας νομική κατοχύρωση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στην τεχνογνωσία για την παραγωγή φαρμάκων και εμβολίων, τα οποία αποτελούν εμπορεύματα. Αν και το θέμα πάει πολύ πιο πέρα από την πατέντα, μιας και η ένταση του ανταγωνισμού των πολυεθνικών αυτών στην παραγωγή εμβολίων βρίσκει τους ελάχιστους οικονομικούς παίκτες να έχουν ήδη αγοράσει τις ύλες-συστατικά των εμβολίων, και για τα επόμενα τρία χρόνια το θέμα να έχει κλείσει ως αναφορά την προμήθεια των πρώτων υλών, αλλά και την κατασκευή εμβολίων[8]. Και κάτι ακόμα βασικότερο, τα εμβόλια είναι εξαιρετικά άνισα κατανεμημένα στον πλανήτη. Έναν χρόνο μετά την έναρξη της εκστρατείας εμβολιασμού, το ποσοστό εμβολιασμού στις πιο πλούσιες χώρες υπολογιζόταν στο 73% περίπου, ενώ στις φτωχότερες κοντά στο 5%.
«Είμαστε όμως όλοι ίσοι απέναντι στο ιό; Μία διεθνής ανασκόπηση για τις επιπτώσεις της πανδημίας στα φτωχά λαϊκά στρώματα». Είναι ο τίτλος από ένα άλλο κεφάλαιο του βιβλίου. Αυτή η έντονη «ταξικότητα» της πανδημίας COVID-19 φαίνεται μέσα από δημοσίευμα του αμερικανικού περιοδικού Forbes, όπου αναφέρει μεταξύ άλλων ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας, μέσα σε 32 ημέρες, ο αριθμός των ανέργων εκτοξεύτηκε στα 38 εκατομμύρια. 600 Αμερικανοί κροίσοι έγιναν πλουσιότεροι κατά 434 δις. δολάρια, αυξάνοντας την περιουσία τους κατά 15%. Τα περισσότερα κρούσματα του κορονοϊού, τα επίκεντρα της πανδημίας με ρεκόρ κρουσμάτων και θανάτων ήταν οι φτωχογειτονιές των μεγάλων αστικών πόλεων, ανά τον πλανήτη[9].
«Πώς (όμως) βρήκε η πανδημία τα συστήματα δημόσιας περίθαλψης; Οι αντιλαϊκές επιπτώσεις της εμπορευματοποίησης και της επιχειρηματικότητας μέσα από την ευρωπαϊκή εμπειρία». Είναι ο τίτλος, πάλι με μορφή ερώτησης (ως προς το πρώτο σκέλος του), φυσικά προς απάντηση και τεκμηρίωση, ενός άλλου σημαντικού κεφαλαίου του βιβλίου. Είναι προφανές πως το Δημόσιο Σύστημα Υγείας αποτέλεσε την «πυροσβεστική» στη φωτιά της πανδημίας, όσο υποβαθμισμένο και αν ήταν σε όλες τις χώρες, ακόμα και στις πιο πλούσιες. Γρήγορα όμως μετατράπηκε σε σύστημα περίθαλψης «μιας νόσου» με αποτέλεσμα από τους πρώτους μήνες την πανδημίας να διακοπεί βίαια και μαζικά η πρόσβαση του λαού σε ζωτικής σημασίας υπηρεσίες υγείας[10]. Κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας στη Νέα Υόρκη οι θάνατοι από έμφραγμα αυξήθηκαν κατά 140%, ενώ στο ίδιο διάστημα οι επισκέψεις στα τμήματα επειγόντων περιστατικών για έμφραγμα κατακρημνίστηκαν. Καταγράφθηκε παγκοσμίως η λεγόμενη «υπερβάλλουσα θνητότητα» δηλαδή περισσότεροι θάνατοι, ένα ποσοστό πρόσθετων θανάτων, από αυτούς που αναμένονταν στον μη COVID πληθυσμό.
Στις σελίδες 141, 142 και 143, διαβάζουμε κάτι συγκλονιστικό για την πόλη Μπέργκαμο της Λομβαρδίας, που θα μείνει στην ιστορία για το ξεκλήρισμά της κατά το πρώτο κύμα πανδημίας, μετρώντας πάνω από 16.000 θανάτους από COVID σε ένα μήνα. Το παράδειγμα αυτής της πόλης δείχνει όλον τον παραλογισμό του καπιταλιστικού συστήματος, τις αντιφάσεις του, και τον ανθρωπο-φαγικό του χαρακτήρα. Αναφέρουμε επιγραμματικά τα εξής: Η «σφαγή» έγινε σε μία από τις πιο πλούσιες περιοχές της Ιταλίας, εκεί όπου παράγεται το ¼ του ΑΕΠ της χώρας. Ένας από τους βασικούς λόγους που έγινε ότι έγινε, ήταν η επίσημη άρνηση των ιδιοκτητών αυτοκινητοβιομηχανίας να πάρουν έστω και τα στοιχειώδη μέτρα προστασίας των εργαζομένων τους, φυσικά ούτε καν λόγος για διακοπή της παραγωγής, ούτε λεπτό! Και κάτι σημαντικότερο, το 2016 στην περιοχή της Λομβαρδίας ο χαμηλός ετήσιος μισθός ασκούμενων ιατρών γενικής ιατρικής, μισθός υποδιπλάσιος των άλλων ειδικοτήτων, οδήγησε μόνο 90 άτομα να ακολουθήσουν αυτή την ειδικότητα. Ο πρόεδρος του Πανιταλικού Ιατρικού και Οδοντιατρικού Συλλόγου είχε δηλώσει ότι η ειδικότητα της οικογενειακής ιατρικής είναι κόστος και κακή εκπαίδευση για όποιον σκοπεύει να αποκτήσει χρήματα από τον τομέα της υγείας. Η χρηματοδότηση επίσης του Πρωτοβάθμιου Φορέα Υγείας μειώθηκε σημαντικά. Έτσι ακόμα και όταν στην πόλη Μπέργκαμο πέθαιναν 1.000 άνθρωποι τη μέρα, δεν υπήρχαν ιατροί πρώτης γραμμής ειδικοτήτων να καλεστούν ή έστω να επιταχθούν[11].
Η κριτική όμως προσέγγιση του γράφοντα δε θα μπορούσε να μην αναφέρεται και σε κάποιες αδυναμίες του βιβλίου αυτού. Αν ολόκληρο το σκεπτικό της ανάλυσης των δεδομένων από τις δυσμενείς συνέπειες της πανδημίας που πραγματοποιήθηκε από τη συγγραφική ομάδα (αποτελούμενη από μέλη και συνεργάτες του Τμήματος Υγείας-Πρόνοιας της ΚΕ του ΚΚΕ) θα μπορούσε να συνδέσει -έστω και νοητά- όλες τις αδυναμίες και τις αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος -εν μέσω πανδημίας- με μία εξελικτική παρακμή, φθορά και δύση τού ίδιου του συστήματος, σχεδόν προδιαγεγραμμένη, εδώ η θέση του γράφοντα διαφέρει από αυτό το σκεπτικό. Από την ιστορία διδασκόμαστε πως ο καπιταλισμός έχει τους τρόπους και τις μεθόδους να ξεπερνά τις κρίσεις του και να γίνεται ολοένα και σκληρότερος απέναντι στην εργατική τάξη. Να διαιωνίζεται σαν σύστημα εδραιώνοντας διαρκώς την παρουσία του. Η πανδημία άλλωστε, όπως και η οικονομική κρίση πιο πριν, το καθιστούν αυτό σαφές. Ο σοσιαλισμός επίσης δεν θα διέλθει ως νεογέννητο μέσα από τη μήτρα του καπιταλισμού, ούτε με φυσιολογικό τοκετό, ούτε καν με καισαρική τομή. Αν δεν οξύνονται καθημερινά και σε κάθε κοινωνικό χώρο οι αντιθέσεις, αν δεν ακολουθείται η τακτική της ρήξης, της ολομέτωπης επίθεσης στο σύστημα, με κάθε μέσο και με κάθε τίμημα, «από τα κάτω» πρωτίστως, με στόχο την ανατροπή των παραγωγικών σχέσεων, ο «υποκειμενικός παράγοντας» θα παραμένει δυστυχώς ένας φορέας διαμαρτυρίας. Και η διαμαρτυρία δεν είναι άλλο παρά ένα κλάμα στον «πατέρα» για συγχώρεση, που διαιωνίζει τις πατροπαράδοτες εξουσιαστικές σχέσεις οι οποίες έχουν εγκαθιδρυθεί από το ίδιο το οικονομικό σύστημα. Οι επαναστατικές δυνάμεις της κοινωνίας πρέπει να ξεμπερδεύουν με τη συλλογική ενοχή του καπιταλιστικού συστήματος που θέλει εναγωνίως οτιδήποτε προεξέχει να το ενσωματώσει. Περίτρανο παράδειγμα νίκης της επανάστασης, αταλάντευτου αγώνα ζωής και αξιοπρέπειας απέναντι στο οικονομικό θεριό και τον καπιταλισμό, η μοναδική σε παγκόσμιο επίπεδο καθημερινή, ανάσα με την ανάσα, ανυποχώρητη μάχη για να σταθεί ο σοσιαλισμός στα πόδια του, είναι η Κούβα. Η μεγάλη νίκη της ιατρικής επιστήμης στην Κούβα, ο επαναστατικός ιατρικός διεθνισμός και ο επαναστατικός-σοσιαλιστικός καθαρά τρόπος διαχείρισης της πανδημίας, θα μπορούσε να είναι ένας από τους στόχους αυτού του βιβλίου, δηλαδή ως προς την ανάδειξη αυτού του υγειονομικού μοντέλου. Μετά λύπης ο αναγνώστης παρατηρεί τη συμπύκνωση αυτής της πολύτιμης γνώσης και εμπειρίας[12] σε μιάμιση μονάχα σελίδα του βιβλίου (σε ένα σύνολο 280 σελίδων!), ενώ θα μπορούσε αυτό το «real time» παράδειγμα της Κούβας, μέσα στην περιρρέουσα συνθήκη του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, ένα μοναδικό στο είδος του και την αισθητική του παράδειγμα, να αποτελέσει αντικείμενο μαρξιστικής μελέτης για την εξαγωγή σημαντικών επιστημονικών συμπερασμάτων. Σύντροφοι είναι μία επισήμανση που μπορεί να χρησιμεύσει για τις επόμενες πιο εμπλουτισμένες- επικαιροποιημένες εκδόσεις! Το πιο συγκινητικό είναι να διαβάζει κανείς σε καθημερινή σχεδόν βάση από τη διαδικτυακή εφημερίδα της Κούβας «Granma» όλα τα στάδια του αγώνα αυτού του λαού κατά της πανδημίας COVID-19, και φυσικά την τεράστια ανθρωπιστική νίκη του Ινστιτούτου Εμβολίων Finlay αλλά και του Κέντρου Γενετικής Μηχανικής και Βιοτεχνολογίας (CIGB) στην ανάπτυξη συνολικά τριών κουβανέζικων εμβολίων (το SOBERANA-01 έλαβε επίσημη έγκριση). Στην Κούβα ο εμβολιασμός έναντι του COVID-19 υπήρξε μαζικός, το ποσοστό του παιδικού εμβολιασμού (2 – 18 ετών) αγγίζει το 95%, σε μία χώρα που ο λαός πιστεύει βαθιά στο Δημόσιο Δωρεάν Καθολικό Σύστημα Υγείας –σημαντική κατάκτηση της κουβανικής επανάστασης- και που τα εμβόλια παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην καταπολέμηση των ασθενειών.
Παρόλα αυτά, και συγκεφαλαιώνοντας, οι 280 σελίδες του βιβλίου Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, είναι ένας πραγματικός καταιγισμός παράθεσης στοιχείων από τεκμηριωμένες επίσημες πηγές που αναλύουν διεξοδικά το φαινόμενο της πανδημίας. Μπορούν να βοηθήσουν, μέσω της σύνδεσης του ειδικού με το γενικό, στη βαθύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το καπιταλιστικό σύστημα, καθώς και για το πώς χειρίζεται τις κρίσεις προς όφελός του. Είναι ένα ιδεολογικό, πολιτικό και επιστημονικό εργαλείο -το βιβλίο αυτό- ένα ισχυρό «πολεμικό όπλο» γνώσης στα χέρια της εργατικής τάξης.
[1] Συλλογικό έργο, Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, σελ. 27, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2022.
[2] Ό.π., σελ. 29, 30.
[3] Ό.π., σελ. 34.
[4] Ό.π., σελ. 39, 40.
[5] Ό.π., σελ. 41, 42.
[6] Ό.π., σελ. 42, 43.
[7] «Πανδημία και ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις: Το παράδειγμα της κούρσας των ανταγωνισμών και της “διπλωματίας” των εμβολίων», Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, σελ. 77, 78, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2022.
[8] Ό.π., σελ. 82.
[9] «Είμαστε όμως όλοι ίσοι απέναντι στο ιό; Μία διεθνής ανασκόπηση για τις επιπτώσεις της πανδημίας στα φτωχά λαϊκά στρώματα», Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, σελ. 123-128, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2022.
[10] «Πώς βρήκε η πανδημία τα συστήματα δημόσιας περίθαλψης; Οι αντιλαϊκές επιπτώσεις της εμπορευματοποίησης και της επιχειρηματικότητας μέσα από την ευρωπαϊκή εμπειρία», Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, σελ. 145-166, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2022.
[11] «Το παράδειγμα του Μπέργκαμο», Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, σελ. 141-143, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2022.
[12] Πανδημία COVID-19: Ο Καπιταλισμός στη Δύση του, σελ. 237, 238, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2022.