Τα Τζουμερκοχώρια είναι 47 χωριά που βρίσκονται ανάμεσα στον Άραχθο και τον Ασπροπόταμο στο μέσον και βόρειο τμήμα τους. Είναι σε τρεις Νομούς, Άρτας Ιωαννίνων και Τρικάλων και συγχρόνως σήμερα υπάγονται σε τέσσερις Δήμους, Αρταίιων, Βορ. Τζουμέρκων, Κεντρ. Τζουμέρκων, Πόλης και Μετεώρων.
Τα χωριά με την απελευθέρωση του 1881 και διάταγμα του 1883, εντάχθηκαν σε Δήμους Αγνάντων, Θεοδωρίας, Καλαρρυτών, Πραμάντων και Αθαμάνων. Μετά όμως την απελευθέρωση του 1912-1913 και των υπολοίπων χωριών, οι Δήμοι διαλύθηκαν και έγιναν κοινότητες, είχαμε και εξαιρέσεις που έγιναν αργότερα κοινότητες, όπως η Κάτω Kαλεντίνη και τα Κάψαλα το 1929, η Ανεμοράχη το 1926, ο βαπτιστής το 1946, η Μικροσπηλιά το 1966 κ.λ.π.
Στην απογραφή του 1920 μετά την πλήρη απελευθέρωση ο πληθυσμός ανέρχεται σε 25.000, με μεγαλύτερα τα Πράμαντα με 2.649 κατοίκους, το Αθαμάνιο με 1.378, το Βουργαρέλι με 1.375 και μικρότερο τότε την Αγία Παρασκευή (Τζούρτζα) με 47 κατοίκους, (η απογραφή πρέπει να έγινε μέχρι τον Μάϊο γιατί τα κτηνοτροφικά χωριά είχαν μικρό αριθμό κατοίκων). Τα 47 χωριά είχαν 189 συνοικισμούς, με μεγαλύτερο τους Ραφταναίους με 15 και Τετράκωμο 11, δηλαδή κάθε πλαγιά και λίγη καλλιεργήσιμη γη και οικισμός.
Διαχρονικά είχαμε παντού δημοτικά σχολεία, μερικά σχολαρχεία με περισσότερα στην Άγναντα 8 σχολεία και από 7 στο Τετράκωμο και Ραφταναίους, είχαμε κάποια στιγμή 141 σχολεία. Οι Εκκλησίες, τα ξωκλήσια και τα Μοναστήρια έφταναν τον αριθμό 336 .Τα 25 χωριά είχαν άλλο όνομα και αλλάξανε στο δρόμο.
Τα 8 χωριά ήταν βλαχοχώρια, 5 στα Ιωάννινα και 3 στα Τρίκαλα με κυρίαρχα το Συρράκο και τους Καλλαρίτες.
Στην προεπαναστατική περίοδο του 1821 είχαμε αρκετούς Τζουμερκιώτες που είχαν μικροομάδες που ενοχλούσαν τους Τούρκους, στην περιοχή έδρασε και ο Κατσαντώνης. Κατά την επανάσταση ο Καραϊσκάκης έφτιαξε την πρώτη δυνατή ομάδα επαναστατών από Πράμαντα, Μελισσουγούς και τα χωριά της τζούμας. Η πρώτη μάχη έγιανε στην περιοχή της Χρυσοσπηλιώτισσας, όπου νίκησαν. Επίσης έκαναν επίθεση στην γέφυρα της Πλάκας και οι Τούρκοι υποχώρησαν. Στις 15-5-1821 έγινε στο Βουργαρέλι η κήρυξη της επανάστασης από αρκετούς καπεταναίους. Μετά την πλήρη καταστροφή του Συρράκου, Καλλαριτών και λιγότερο των άλλων χωριών επακολούθησαν οι μάχες στο Αυτί Μελισσουργών και η μεγάλη μάχη στο Σταυρό Θεοδωριάνων , όπου οι επαναστατημένοι με αρχηγό τον Γώγω Μπακόλα νίκησαν τους 6.000 Τουρκαλβανούς με τους 2 πασάδες.
Είχαμε συμμετοχή των Τζουμερκιωτών σ΄ όλο των αγώνα του 1821 και 100ντάδες που πολέμησαν παντού σύμφωνα με τον Δημήτριο Καρατζένη, όπως και στις πολιορκίες του Μεσολογγίου όπου πολλοί έπεσαν υπέρ του αγώνα.
Οι Τζουμερκιώτες συμμετείχαν στα επαναστατικά κινήματα αργότερα, όπως το 1954,1866,1878,1897.
Με τους Βαλκανικούς αγώνες και στις εκστρατεία της Μ. Ασίας 100άδες άφησαν εκεί τα κόκκαλα τους ή γύρισαν σακατεμένοι, δεν υπάρχει χωριό στα Τζουμέρκα να μην έχει «πλάκα» που να μην αναφέρει 5-15 ονόματα χωριανών που χάθηκαν σ΄ αυτούς τους αγώνες. Επίσης στα Τζουμέρκα δεν έμεινε νέος που να μην συμμετέχει στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, στην Αντίσταση και συνέχεια στον άγριο εμφύλιο ,έχουν γραφεί 100άδες βιβλία για την εποχή αυτή.
Μετά το τέλος του εμφύλιου άρχισε η εσωτερική κυρίως μετανάστευση, όπου όλα τα χωριά διαλύθηκαν και σήμερα οι υπάρχουν πραγματικοί μόνιμοι κάτοικοι ελάχιστοι που ασχολούνται με την εστίαση , τα λίγα δωμάτια και την λίγη κτηνοτροφική παραγωγή. Υπάρχουν βέβαια οι αναλαμπές κάθε χρόνο την εποχή του καλοκαιριού.