Με την τραγωδία των Τεμπών διαγνώστηκαν, δυστυχώς για μια ακόμη φορά και ίσως πιο έντονα από ποτέ, οι αδυναμίες της πολιτικής ηγεσίας. Αυτό το είδαμε σε πολλές κρίσεις στο παρελθόν, όπου κυριαρχούσε η έλλειψη ενσυναίσθησης σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά και με την παρούσα κρίση αναδείχθηκαν πολλαπλά λάθη της ηγεσίας.
Ο μεγάλος Μαξ Βέμπερ έλεγε ότι το διαμέτρημα του εκάστοτε Ηγέτη αποτελεί συνάρτηση του στόχου που θέτει και του τρόπου με τον οποίο κινείται βάση του πλαισίου που όρισε. Οι Ηγέτες σε περιόδους κρίσεων πρέπει να διακρίνονται από πολλά ηγετικά χαρακτηριστικά. Βασικότερο όλων όμως είναι το αίσθημα ευθύνης που οφείλουν να έχουν τόσο έναντι της χώρας που διοικούν όσο κυρίως έναντι των μελλοντικών γενιών.
Πριν μια δεκαετία περίπου σε εκδήλωση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης στη Νέα Υόρκη, ο επιφανής ακαδημαϊκός Μπάρυ Στράους (καθηγητής Ιστορίας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ) σημείωσε ότι οι ηγέτες είναι αρκετά συχνά ιδιαίτερα επιρρεπείς σε λανθασμένες αποφάσεις και πράξεις τόσο στο οικονομικό πεδίο όσο και σε πολέμους.
Τώρα με την τραγωδία των Τεμπών αναδεικνύεται πως και η παρούσα ηγεσία είναι επιρρεπής σε λανθασμένες αποφάσεις, ακυρώνοντας στην πράξη ένα βασικό αξίωμα που αφορά τους Ηγέτες διαχρονικά και το οποίο αναφέρει ότι η εξουσία και η ηγεσία είναι δυο διαφορετικές έννοιες. Και αυτό διότι η ηγεσία έχει ως βασική προϋπόθεση να προσαρμόζεται ο εκάστοτε ηγέτης, επιδεικνύοντας ηγετικά χαρακτηριστικά.
Εξάλλου κατά τον Βέμπερ, η πολιτική ορίζεται ως «διευθύνουσα» δραστηριότητα του Κράτους και ο πολιτικός οφείλει να παίρνει θέση και να είναι παθιασμένος (ira et stadium).
Σοβαρές κρίσεις όπως η παρούσα καθορίζουν και τα όρια της υπευθυνότητας ενός Ηγέτη που έχει ως πρώτιστη αρχή να μάχεται και θα συμπληρώσω όχι να απολογείται και να ρίχνει το βάρος και την ευθύνη αλλού.
Σε αρκετές Σχολές Ηγεσίας -προφανώς και στο Χάρβαρντ που έχει σπουδάσει ο Πρωθυπουργός- σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια διδάσκεται το μάθημα που αφορά την εξαγωγή συμπερασμάτων από παλαιότερες κρίσεις για να αντιμετωπίσουν άλλες στο μέλλον. Στην κατάστρωση σχεδίων αντιμετώπισης κρίσεων, υπάρχει το αξίωμα: «δεν υφίσταται στρατηγική αλλά μόνο μοντέλο για τη διαχείριση της κρίσης».
Το ξεπέρασμα μιας κρίσης δεν αποτελεί στόχο μόνο μιας Ηγεσίας, πεφωτισμένης ή μη, αλλά είναι ζήτημα συλλογικής αυτογνωσίας και κοινωνικής ευθύνης.
Στο εξαιρετικό βιβλίο «Ασθενείς Ηγέτες στην εξουσία» (εκδόσεις Καστανιώτη) του Ντέιβιντ Όουεν (υπουργός Εξωτερικών στη Βρετανία στην κυβέρνηση των Εργατικών επί πρωθυπουργίας Τζειμς Κάλαχαν) αναδεικνύεται το Σύνδρομο της Ύβρεως, το οποίο εντοπίζεται σε Ηγέτες – αρχηγούς κρατών και είναι απόρροια της εξουσίας.
Επ’ αυτού η ιστορικός Μπάρμπαρα Τάκμαν ορίζει το Σύνδρομο της Υβρεως ως την αφύσικη εμμονή σε μια πολιτική που αποδεδειγμένα είναι ανεφάρμοστη ή αντιπαραγωγική. «Η ξεροκεφαλιά, η πηγή της αυταπάτης, αποτελεί παράγοντα με τεράστιο ρόλο στη διακυβέρνηση» αναφέρει.
Ουσιαστικά το χαρακτηριστικό σύμπτωμα του Συνδρόμου της Ύβρεως είναι η άρνηση των κυβερνώντων να αλλάξουν γραμμή πλεύσης ώστε να μην παραδεχθούν ότι έπραξαν λάθος.
Εν μέρει αυτό το σύνδρομο το βλέπουμε και στην Ελλάδα σήμερα, με αφορμή και την τραγωδία των Τεμπών. Δεν είναι βέβαια τωρινό φαινόμενο.
Εξάλλου, όταν μιλάμε για διαχείριση κρίσης και ηγεσία, δε μιλάμε για κάτι στατικό. Είναι κάτι δυναμικό. Δεν περιορίζεται στο συγκεκριμένο χωροχρόνο εκείνης της στιγμής. Έχει και παρελθόν, έχει και μέλλον στη λογική της πρόβλεψης. Μια ηγεσία πρέπει να παίρνει διδάγματα και από το χθες και να μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει στο μέλλον.
Τι έγινε λάθος; Τι δεν αξιολογήσαμε σωστά; Τι δε λάβαμε υπόψη μας; Τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Ερωτήματα πολλά, όπως και εάν είχαν γίνει αρκετά απ’ όσα συζητάμε θα είχε αποφευχθεί η τραγωδία στα Τέμπη;
Δυστυχώς στην ελληνική πολιτική σκηνή πολλές φορές βλέπουμε να κυριαρχεί το στοιχείο της μη παρέμβασης, δηλ. η υιοθέτησης μιας προσέγγισης του τύπου «δεν κάνω τίποτα, αφήνω τα πράγματα ως έχουν». Αυτό λέγεται μη συναλλακτική ηγεσία. Αποποιείται τις ευθύνες, καθυστερεί αποφάσεις και ουσιαστικά δε βοηθάει για να εξελιχθούν τα πράγματα.
Σε ακραία γεγονότα, όπως τώρα, αναδεικνύονται ηγέτες και ηγετικές συμπεριφορές και ειδικά σε περιόδους «μαύρων κύκνων». Όπου μαύρος κύκνος κατά τον Νασιμ Νικόλας Ταλεμπ, από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής, είναι ένα απρόβλεπτο γεγονός που ανατρέπει σταθερές και προκαλεί παρενέργειες που δύναται να γίνουν τραγικές.
Σύμφωνα με τον Τάλεμπ, «δεν γνωρίζουμε τι δεν γνωρίζουμε». Όμως ένας Ηγέτης οφείλει να είναι προετοιμασμένος για να μην τον κατακυριεύσει το Σύνδρομο της Ύβρεως.
Όλα τα παραπάνω ισχύουν και για όσους ασχολούνται με την πολιτική και σε τοπικό και σε περιφερειακό επίπεδο. Η ενασχόληση με την πολιτική δεν είναι απλά δημόσιες σχέσεις, φιλικές επαφές, κολλητηλίκια, αλλά σοβαρή υπόθεση που έχει ευθύνες.
Κοινωνία υπεύθυνων πολιτών
Δέκα περίπου μέρες μετά το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα βγαίνουν νέα εξοργιστικά στοιχεία για την έλλειψη συστημικών ασφαλιστικών δικλείδων και ακούγοντας καθημερινά απίστευτα πράγματα για το έτος 2023 δεν ξέρει κανείς εάν πρέπει να κλάψει ή να γελάσει καθώς πρόκειται για ιλαροτραγωδία. Για να λέμε τα πράγματα καθαρά, όταν συμβαίνουν τέτοια τραγικά γεγονότα την ευθύνη την έχει αυτός που κυβερνά και δεν αρκούν μόνο πολιτικές παραιτήσεις για να αποδοθεί δικαιοσύνη. Μόνο η θεσμική δικαιοσύνη μπορεί να αχθεί στο ύψος των περιστάσεων και να ερευνήσει τα πάντα και να αποδώσει ευθύνες όπου αναλογούν. Αυτά περί πορισμάτων επιτροπών και τα συναφή εμένα δε με καθησυχάζουν και δε με καλύπτουν. Η παρούσα κυβέρνηση ενώ διαφήμιζε το επιτελικό κράτος και την κοινωνία των «άριστων» έκανε ένα βασικό λάθος. Το βασικό λάθος που έκανε και το οποίο ισχύει γενικότερα στη ζωή είναι ότι δε μπορώ να ξεκινήσω να χτίζω εάν δεν ελέγξω πρώτα το έδαφος στο οποίο θα χτίσω. Δεν χρειάζονται λοιπόν υπερβολές για κοινωνία των «άριστων» ούτε και μηδενισμοί ότι όλοι είναι «άχρηστοι». Σε μια κοινωνία έχουν θέση όλοι και ο καθένας είναι χρήσιμος και μπορεί να βρει τη δραστηριότητα που του ταιριάζει. Ούτε κοινωνία «άριστων» ούτε κοινωνία «άχρηστων», αλλά μια κοινωνία υπεύθυνων πολιτών.