Περάσαμε την γιορτή του Αϊ Λια, που σημαίνει αρχίζουν τα πανηγύρια σε όλο το Νομό, πλην τα λίγα που γίνονται τον Αϊ Γιώργη και του Αγίου Κωνσταντίνου. Τα δύο προηγούμενα χρόνια κάτι λίγες κινήσεις για να λένε στα χωριά μας ότι κάτι έγινε. Τα πανηγύρια χάνονται πίσω στον χρόνο και σχεδόν πουθενά δεν γνωρίζουμε πότε ξεκίνησαν σε κάθε χωριό, σε κάθε περιοχή, σε μερικά χωριά είχαμε και δύο και τρία. Όλα σχεδόν είναι συνδικασμένα σε μια εκκλησιαστική γιορτή με επικρατέστερες το 15Αύγουστο και τις 26 Ιούλη της Αγίας Παρασκευής. Τα χωριά μας κατά το πλείστο κάνουν πανηγύρια σύμφωνα με τον κεντρικό Ναό που έχει το χωριό, αλλά σε πολλά χωριά άλλος ο Ναός κι άλλο το πανηγύρι. Πολλά τα πανηγύρια και οι εκδηλώσεις, τα τελευταία χρόνια μετά την ίδρυση των πολιτιστικών συλλόγων, σχεδόν έγινε επανάσταση με τα πανηγύρια, παντού εκδηλώσεις και το κάθε χωριό ακόμα και το μικρότερο κάτι γίνονταν. Μετά το 1950 άρχισαν να παίρνουν την κάτω βόλτα, λίγα πράματα, πέρα από τις προσπάθειες των καφετζήδων. Πολλά βιβλία για τα πανηγύρια στα χωριά, όλοι προσπαθούσαν να βρεθούν στα χωριά τους την μέρα του πανηγυριού, αλλά τις δύσκολες εποχές ελάχιστοι μπορούσαν αν ήταν μακριά.
Οι κάτοικοι των χωριών έκαναν προετοιμασίες για την μεγάλη γιορτή, από καθαριότητα, ποιος θα έρθει από τα ξένα, ποιον συγγενή θα αναγκαστούν να φιλοξενήσουν, τι θα φάνε, ποιο αρνί θα σφάξουν. Οι παπάδες ήταν το κεντρικό πρόσωπο για την γιορτή, οι πρόεδροι έπρεπε να καλωσορίσουν όλους να κεράσουν παντού, μήπως καταφτάσει και κανένας επίσημος, που θα κοιμηθεί, ξενοδοχεία μηδέν. Τα καταστήματα έπρεπε να κάνουν μεγάλες προετοιμασίες, πόσα θα σφάξουν, πόσο ούζο θα πάρουν, καραμέλες για τα παιδιά, θα ψήσουν μερικά, κοκορέτσια θα φτιάξουν. Τα τραπέζια και οι καρέκλες ελάχιστες, έπρεπε να πάρουν δανεικά «μπάσια» να καθίσουν οι χωριανοί. Τι όργανα θα φέρουν, θα έχουν κόρνες για να ακούγονται δυνατά , οι τραγουδίστριες άργησαν να εμφανιστούν στα Τζουμέρκα. Σε πολλά χωριά τα πανηγύρια άρχιζαν μετά το τέλος της εκκλησίας, από τις 11 το πρωί. Σε όλα τα πανηγύρια αρκετοί γιόρταζαν την ίδια μέρα, έπρεπε να έχουν λουκούμια και ούζο για τους επισκέπτες, «για τα χρόνια πολλά». Οι νοικοκυραίοι του χωριού, οι τσελιγκάδες έπρεπε να έχουν κανονίσει για σφαγή περισσοτέρων του ενός αρνιά, κατσίκια ή κανένα μεγαλύτερο, για να μοιράσουν σε χωριανούς που δεν μπορούσαν. Οι νοικοκυρές έβαζαν όλη την τέχνη τους να ψήσουν καλά το κρέας στο γάστρο κατά το πλείστον, να μην μείνει κανένας παραπονούμενος, οι φιλοξενούμενοι πρώτοι στο τραπέζι ή την τάβλα. Τα μαγαζιά το μεσημέρι αρκετή δουλειά για ούζα και κοκορέτσια, κάποιοι το «έτσουζαν» περισσότερο.
Το απόγευμα όλοι στο ποδάρι γρήγορα να προλάβουν την έναρξη στα περισσότερα χωριά, γιατί έπρεπε να μπούνε στο διπλοκάγκελο ή καγκέλι, ανάλογα με το χωριό. Όλοι τα καλά τους ρούχα είτε «παζαρίσια» είτε μάλλινα , οι γυναίκες προσεκτικά ντυμένες, τα παιδιά τα καλά τους, Οι λυπημένοι δεν πλησίαζαν, έμεναν στο σπίτι, όλη η οικογένεια. Στα χωριά που ξεκινούσαν με διπλοκάγκελο πάντα ξεκινούσα ο αρχινοικοκύρης, ο σεβαστός από όλους, εκείνος που γνώριζε και το τραγούδι και το χορό, σε μερικά ο παππάς του χωριού μπροστά. Σε πολλά χωριά οι γυναίκες μπροστά από τους άνδρες σε άλλη γραμμή. Όλοι χαιρόντουσαν, όλοι ευχόταν «και του χρόνου».
Μόλις νύχτωνε ξεκινούσαν οι κομπανίες με τα «όργανα», παντού επικρατούσαν τα τσάμικα και τα συρτά. Όποιος ήθελε να χορέψει έπρεπε να πιαστεί στη σειρά, δεν υπήρχαν νούμερα 1-2-8. Οι οργανοπαίχτες σε πολλά χωριά ήταν και τρεις και τέσσερις και μεγάλος ανταγωνισμός. Όλοι οι χορευτές ήξεραν από προτού στο μυαλό τους τα δύο τραγούδια που θα χορέψουν και τα λεφτά στην τσέπη, για τις γυναίκες κερνούσαν οι άνδρες, οι πατεράδες, τα αδέλφια, μέχρι το 1960 επικρατούσε το τάλιρο ή το δεκάρικο. Τα τραγούδια τις περισσότερες φορές ήταν γενικά από όλη την Ελλάδα, κυρίως επικρατούσε ο Παπασιδέρης και μετά οι άλλοι, όπως, ένας Αητός, στην κεντημένη σου ποδιά, Μαρία λεν την Παναγιά, ψηλά στην Κωστηλάτα, σήκω διαμάντω, τώρα τώρα το βράδυ, πουλάκι ξένο, τα νιάτα, αργότερα επικράτησαν τα Ηπειρώτικα 100%. Τα Πανηγύρια στα χωριά μας γίνονταν όπως παρακάτω περιγράφουμε. Χωριό, κεντρική εκκλησία, πανηγύρι.
Από το Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων.
1.Βουργαρέλι, Αγίου Νικολάου, – πανηγύρι 20/7 Αϊ Λιά. —2.Αθαμανίου, Κοιμήσεως Θεοτόκου, – πανηγύρι 15/8 . —3.Τετρακώμου, Κοιμήσεως Θεοτόκου, – πανηγύρι 15/8 . —4.Μεσούντας, Αγίου Νικολάου, – πανηγύρι 15/8. —5.Κάτω Αθαμανίου, Αγίου Χαραλάμπους, – πανηγύρι 10/2. —6.Κάψαλα, Αγίας Παρασκευής, – πανηγύρι 26/7. —7.Παλαιοκάτουνο, – Εισοδίων της Θεοτόκου, – πανηγύρι 15/8 . —8. Κυψέλη, Αγίου Νικολάου,-πανηγύρι 24/8.–9.Θεοδώριανα, Αγίου Γεωργίου,-πανηγύρι 15/8. –10. Άγναντα, – Κοιμήσεως Θεοτόκου,- πανηγύρι 26/7. —11. Άνω Γραικικό-Εισοδίων Θεοτόκου ,-πανηγύρι 9/5. —12.Κάτω Γραικικό, -Προφήτου Ηλίου,-πανηγύρι 20/7. —13. Καταρράκτου, -Κοιμήσεως Θεοτόκου ,-πανηγύρι 15/8. —14.Λεπιανών, -Τιμίου Προδρόμου,-πανηγύρι 20/7.–15.Κουκούλια, – Κοιμήσεως Θεοτόκου ,-πανηγύρι 15/8.–16.Μελισσουργών,- Αγίου Νικολάου,-πανηγύρι 15/8 .–17.Ράμιας,- Αγίας Παρασκευής,-πανηγύρι 15/8.–18.Μικροσπηλιάς, – Παμμεγίστων Ταξιαρχών, -πανηγύρι 15/8.–19.Κτιστάδων,- Αγίου Νικολάου, -πανηγύρι 26/7.–20. Ανεμορράχης, – Αγίου Νικολάου, -πανηγύρι 20/5. —21. Δίστρατο,-Αγίας Τριάδος, -πανηγύρι κινητό. —22. Κεντρικού,- Αγίου Νικολάου,-πανηγύρι 23/8 —23.Κάτω Καλεντίνης,- Κοιμήσεως Θεοτόκου,-πανηγύρι 15/8.
Στο Δήμο Γεωργίου Καραϊσκάκη
1.Πηγών,- Γενεσίου της Θεοτόκου,- πανηγύρι 8/9. —2.Μηλιανών,- Κοιμήσεως Θεοτόκου,- πανηγύρι 15/8. —3. Ελάτης,-Γενεσίου της Θεοτόκου,- πανηγύρι 8/9.–4. Αστροχωρίου,- Αγίας Βαρβάρας,- πανηγύρι 7/7. —5. Μεγαλόχαρη,- Αγίου Κοσμά του Αιτωλού,- πανηγύρι 24/8. —6.Μεσόπυργος, -Αγίου Δημητρίου,- πανηγύρι 15/8. —7.Διχομοίρι,- Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου,- πανηγύρι 15/8. —8. Ρετσιανά,-Αγίου Γεωργίου,- πανηγύρι 1/7. —9.Βελεντζικού,- Αγίων Αναργύρων,- πανηγύρι 21/7. —10. Πέτρας,- Αγίου Γεωργίου,- πανηγύρι 20/7. —11. Κλειδί,- Αγίας Κυριακής,- πανηγύρι 7/7.–12.Σκουληκαριά,- Αγίου Νικολάου,- πανηγύρι 15/8. —13.Δημαριού,- Παμμεγίστων Ταξιαρχών,- πανηγύρι 8/11. —14.Διάσελλο (Μακρύκαμπος), -Αγίου Κοσμά Αιτωλούπανηγύρι 24/8. —15.Καστανιά,-Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου,- πανηγύρι 15/8. —16. Άνω Καλεντίνης,- Αγίου Γεωργίου,- πανηγύρι , κινητό..
Από τον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων
1.Πραμάντων,- Αγίας Παρασκευής,- πανηγύρι 26/7. —2.Ραφταναίων,-Γενεσίου της Θεοτόκου,- πανηγύρι 20/7. —3.Αμπελοχωρίου,- Αγίου Νικολάου,-πανηγύρι 26/7. —4.Καλλαρύτες,- Αγίου Νικολάου,-πανηγύρι 15/8. —5.Ματσουκίου,- Αγίας Παρασκευής,-πανηγύρι 26/7. —6.Συρράκου,- Αγίου Νικολάου,-πανηγύρι 15/8. —7. Πλατανούσα,- Κοιμήσεως Θεοτόκου,- πανηγύρι 26/7. —8.Μονολίθι,- Αγ. Τριάδας,- πανηγύρι 6/7.
Από τον Δήμο Αρταίων
1.Σκούπα,- Κοιμήσεως Θεοτόκου,- πανηγύρι 15/8. —2.Δαφνωτή, -Αγίου Νικολάου,-πανηγύρι 20/7. — 3.Ροδαυγή,- Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής,-πανηγύρι 26/7. —4.Πιστιανά,-Γενέσιος Θεοτόκου – πανηγύρι 8/9. —5.Κορφοβούνι, Άγιος Γεώργιος , πανηγύρι 16/8. —6.Γρίμποβο, Άγιος Αθανάσιος, πανηγύρι 2/5. —7.Φανερωμένη,- Αγίου Πνεύματος ,πανηγύρι- κινητό.
Ας μην ξεχνάμε ότι τα μεγαλύτερα πανηγύρια στον νομό μας από συμμετοχή κοσμάκη είναι η Καμπή και η Ακροποταμιά, χιλιάδες κόσμου, το δεκαπενταύγουστο όποιον δεν βρεις στα ορεινά, εκεί είναι.