Το Σούλι γενικότερα έγινε γνωστό για τους αγώνες του εναντίον του μεγάλου Αλή Πασά που στο τέλος σκοτώθηκαν , κυνηγηθήκαν , απομακρύνθηκαν και διαλύθηκαν πλήρως από τον τόπο τους. Το τέλος ήταν τον Απρίλιο του 1904 στην μονή Σέλτσου όπου έγινε η μεγάλη σφαγή σε σκορπίσανε όσοι ζήσανε στους τέσσερις ανέμους.
Οι Σουλιώτες ήταν 46 φάρες , αρκετές ήταν πλήρως χαμένες ή μείνανε ελάχιστοι , όμως γνώριζαν οι επιζήσαντες να κρατούν το όπλο και την τέχνη του πολέμου. Ερχόμενο το 1821 πολλοί από αυτούς επανήλθαν στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας , είχαν όμως το πλεονέκτημα καθότι 2-3 από αυτούς ήταν από τους πρωτεργάτες σε πολλούς αγώνες. Οι κυριώτεροι ήταν ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Κίτσος Τζαβέλας και ο Λάμπρος Βέϊκος , χωρίς να αφήνουμε άλλους στην άκρη.
Ο Μάρκος Μπότσαρης είχε γυρίσει από την Κέρκυρα και πότε πολεμούσε εναντίον του Αλή και πότε κατά των σουλτανικών στρατευμάτων με κυριότερη μάχη στα Πέντε Πηγάδια , όπου αργότερα τον Μάρτιο του 1821 έμαθε το μεγάλο μυστικό για την επικείμενη επανάσταση . Πολέμησε παντού αλλά κυρίως στη Βογόρτσα, στα Δερβίζιανα, στην κατάληψη στα Λέλοβα, στον Καντσά, στη Ρηνάτσα, απείλησε την Πρέβεζα, στους Δραμεσούς, στην Κοσμηρά δίπλα στα Γιάννενα, στο Κομπότι, στους Βαριάδες, στην μεγάλη μάχη της Πλάκας(17-7-1821), στους Κομψάδες, στο Κομπότι ξανά και τέλος στην κακή μάχη του Πέτα με τον Μαυροκορδάτο (4-7-1822), μετά στο Μεσολόγγι στην πρώτη πολιορκία, όπου έκανε και «καπάκια» με τους Τούρκους. Πήρε τον βαθμό του στρατηγού Δυτικής Στερεάς , όπου μετά την γκρίνια άλλων πέταξε το χαρτί και είπε το περίφημο “Όποιος είναι άξιος παίρνει το δίπλωμα με το σπαθί του από τον πασά!”.
Το καλοκαίρι του 1823 τον Ιουλίου οι Τούρκοι με 15.000 επίλεκτων ανδρών και βάλε εκστράτευσαν εναντίον της Επανάστασης . Ο Μπότσαρης, τη νύχτα της 8-9 Αυγούστου μαζί με τον Κίτσο Τζαβέλα κι άλλους 450 Σουλιώτες επιτέθηκε κατά της εμπροσθοφυλακής των εχθρών, στο Κεφαλόβρυσο. Παρά τον αρχικά ελαφρύ τραυματισμό του, συνέχισε να πολεμάει και κατάφερε να νικήσει τους Τουρκαλβανούς. Όμως μια εχθρική σφαίρα έπληξε το μάτι του. Εκείνη τη στιγμή, οι Σουλιώτες, αν και νικούσαν, διέκοψαν τον αγώνα για να παραλάβουν τον νεκρό αρχηγό τους και τα λάφυρα. Οι Σουλιώτες σκότωσαν εκατοντάδες εχθρούς.
Ο νεκρός μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι με θριαμβική πομπή που περιγράφει και ο Πουκεβίλ. Για τον θάνατο του Μπότσαρη γράφηκαν πολλά δημοτικά τραγούδια.
Ο Κίτσος Τζαβέλας γεννήθηκε στο Σούλι το 1801 και ήταν γιος του Φώτου. Τον πήγαν στην Κέρκυρα από μικρό και το 1820 γύρισε μαζί με τους Σουλιώτες στην πατρίδα του, όπου ανακηρύχτηκε καπετάνιος – αρχηγός, σε ηλικία μόλις 19 χρονών. Έλαβε μέρος στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου, στο Κεφαλόβρυσο, στο Αιτωλικό ως επικεφαλής τμημάτων. Συνέχεια στην Καλιακούδα , στο Σκαλί Αιτωλικού , στην Αμπλιανή , από την άνοιξη του 1825 στις μάχες εναντίον του Ιμπραήμ, στο Κρεμύδι, στη μεγάλη μάχη στο Δίστομο, στη τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου , στην μάχη της Κλείσοβας και οδήγησε πολλούς από το Μεσολόγγι στο Ναύπλιο. Τέλος το 1827 πολέμησε στην Αττική, στον Αγώνα για την απελευθέρωση της Αθήνας με τον Γ. Καραΐσκάκη, μετά το θάνατο του οποίου διορίστηκε αρχηγός του στρατοπέδου στον Πειραιά. Το 1829 συμμετείχε στην ανακατάληψη του Αντιρρίου, της Ναυπάκτου και του Μεσολογγίου. Μετά όλα αυτά φυλακίστηκε γιατί ήταν Ρωσόφιλος. Το 1847-1848 έγινε Πρωθυπουργός, Πέθανε το 1855 στο Μεσολόγγι.
Λάμπρος Βέϊκος πολέμησε με τους Σουλιώτες με 10άδες μάχες.
Θα αναγράψουμε τις μεγαλύτερες φάρες του Σουλίου που έχουν σκορπίσει σε όλη την Ελλάδα . Τζαβελαίοι , Παπαζαχαίοι , Μποτσαραίοι, Δρακαίοι, Δαγηλαίοι, Κουτσονικαίοι, Καραμπιναίοι, Μπουτζαίοι, Σεχαίοι , Καλογεραίοι, Ζαρμπαίοι, Βελιαίοι, Θανασαίοι, Κασκοραίοι, Τοραίοι, Μαντζαίοι, Παπαγιανναίοι, Βασιαίοι, Τονταίοι, Σαχιναίοι, Παλαμαίοι, Ματαίοι, Μπουσμπαίοι,Κορδαίοι, Ζερβαίοι, Νικαίοι, Φωταίοι, Πανταζαίοι,Σαλαραίοι, Μπουφαίοι, Τζιοραίοι,Μπεκαίοι, Δαγκλιαναίοι, Ηραίοι.
Οι Σουλιώτες με λίγα λόγια πρόσφεραν για να γίνουμε κράτος, γνώριζαν την τέχνη του πολέμου και έτρεξαν παντού στον απελευθερωτικό αγώνα και μόνο έδωσαν.