Τι αντανακλά ο συλλογικός τόμος ” Που πηγαίνει η μεταπολίτευση- Κλιματική, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία στην εποχή των κρίσεων “;
Στην αποδρομή του 2023 διοργανώσαμε μια εκδήλωση ως Σχολή Πολιτικών Επιστημών Παντείου, στην οποία είμαι κοσμήτορας, με αντικείμενο τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης, τα 50 χρόνια της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Το έναυσμα ήταν δύο ελληνικές φωτογραφίες που είδα ότι ο βρετανικός Guardian είχε συμπεριλάβει στις σημαντικότερες των τελευταίων 50 ετών. Η πρώτη ήταν η κλασσική με το τανκ να μπαίνει στο Πολυτεχνείο το Νοέμβρη του ΄73 και η άλλη ήταν η ηλικιωμένη κυρία στη Βόρεια Εύβοια στις φωτιές του 21 να θρηνεί το βιός της.
Σκέφτηκα αυτές τις δύο συγκλονιστικές εικόνες ως το φόντο του πολιτεύματος. Η στιγμή της σύλληψης του, το Νοέμβρη του 73 που οδηγάει 9 μήνες αργότερα στη γέννα μιας κανονικής δημοκρατίας και μια από τις στιγμές – ίσως την πιο συγκλονιστική – της ματαίωσής του να ζούμε ασφαλώς και ελεύθερα, ως προϊόν της κλιματικής κρίσης. Εκτός αν νομίζουμε ότι κάθε καλοκαίρι που καιγόμαστε είναι προϊόν της κακής στιγμής ή ατυχήματος … Κάναμε ένα κολάζ αυτές τις δύο φωτογραφίες και κάλεσα νέους ανθρώπους – γεννημένοι είτε κατά τη διάρκεια της χούντας είτε στις ερχόμενες δύο δεκαετίες να μιλήσουμε για το «Πού πηγαίνει η Μεταπολίτευση».
Είναι μια ευκαιρία αναστοχασμου πενήντα χρόνια μετά το συγκεκριμένο βιβλίο;
Αυτό προσπαθούμε. Αυτό είναι η έγνοια μου. Ούτε να υμνήσουμε άκριτα τη Μεταπολίτευση, ούτε φυσικά να την ξεκάνουμε απαξιώνοντάς την όπως είναι του συρμού σήμερα. Αναστοχάζομαι, κύριε Τσούτση, σημαίνει σκέφτομαι σε δεύτερο χρόνο, απαλλαγμένος από τα πάθη της στιγμής, με την αναγκαία απόσταση στο χρόνο που μου δίνει τη δυνατότητα να μιλάω με ψυχραιμία και ευθυκρισία για το παρελθόν. Όχι όμως για το παρελθόν ως μουσείο. Για το παρελθόν ως μια στιγμή με την οποία ενωνόμαστε ζωτικά. Εξάλλου, 50 χρόνια είναι και μεγάλος αλλά και μικρός ιστορικός χρόνος, ανάλογα πώς το βλέπει κανείς. Αναστοχάζομαι σημαίνει ότι υπερασπίζομαι τα κεκτημένα, διερωτώμαι για τις ανεπάρκειες και στοχάζομαι για το μέλλον.
Στοχάζομαι για το τι δημοκρατία αφήνουμε στα παιδιά μας. Και δεν σας κρύβω ότι αυτή η σκέψη δε με γεμίζει αισιοδοξία. Αυτό εξάλλου υπονοεί και ο υπότιτλος του βιβλίου: τρία πεδία, αυτό το κλιματικής δικαιοσύνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και των θεσμών, ως ένα ενιαίο σύστημα που συγκροτεί τη συμβίωση και δοκιμάζεται. Δοκιμάζεται πρωτίστως από αυτούς που λοιδορούν τη Μεταπολίτευση …
Αυτό ακριβώς ήθελα να ρωτήσω: η μεταπολίτευση τελικά ενίσχυσε την Δημοκρατία μας; πολλοί κύκλοι στο δημόσιο διάλογο προσπαθούν να την λοιδορήσουν και να την υπονομεύσουν σήμερα με μεγάλη ευκολία .
Από τα πρώτα χρόνια της ελληνικής κρίσης άρχισε να συγκροτείται στην Ελλάδα ένας λόγος κατά τον οποίον για τα αδιέξοδα της χώρας ευθύνεται τάχα ο «λαϊκισμός» και ο «δικαιωματισμός». Λαϊκή συμμετοχή και άσκηση δημοσίων ελευθεριών βαπτίζονται έτσι παθογένειες που δεν αφήνουν τους καλούς εκσυχρονιστές να μας βάλουν στον καλό δρόμο… Έτσι, ξαναγράφεται η ιστορία της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας στην οποία εξέχουσα θέση έχουν υποτίθεται οι «υπεύθυνοι» εναντίον των «ανεύθυνων» και όλως τυχαίως οι πρώτοι είναι αυτοί που κατά κύριο λόγο κυβερνάνε τη χώρα πλοηγώντας την επιδέξια προς τα βράχια. Προσοχή: δεν λέω πως δεν υπάρχουν ευθύνες διάσπαρτες, για τα οικεία σε όλους μας αδιέξοδα αλλά ξέρετε η ευθύνη είναι σύστοιχη της εξουσίας καθενός. Αλλιώς, θα πρέπει να δεχθούμε ότι «όλοι μαζί τα φάγαμε» που είχε πει και ο Πάγκαλος, κρύβοντας όμως τι έφαγε ο καθένας.
Σε μια περίοδο αμφισβητήσεων και πολλαπλών κρίσεων πανευρωπαϊκά και παγκόσμια οι “Δημοκρατίες” αλλά και η σύγχρονη ελληνική Δημοκρατία ασθενεί και βάλλεται λοιπόν.
Ειλικρινά πιστεύω ότι η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία παρουσιάζει σημεία κόπωσης και εκφυλισμού. Στις καχεκτικές δημοκρατίες έχουμε κι είχαμε εκτροπές. Έτσι ήταν η Ελλάδα ως το 1974. Στις εδραιωμένες ευρωπαϊκές δημοκρατίες πλέον δεν έχουμε εκτροπές και πραξικοπήματα, αλλά εκφυλισμό, μαρασμό. Από την οικονομική κρίση στην πανδημία και από την πανδημία στην εποχή της ενεργειακής και κλιματικής κρίσης, η δημοκρατία και το κράτος δικαίου ούτως ή άλλως ταλαιπωρείται. Διότι ο εκφυλισμός αυτός ασφυκτυά στους κανόνες. Δεν αντέχει λογοδοσία και ευθύνη. Δεν αντέχει διαφάνεια. Σε τελευταία ανάλυση, το κράτος δικαίου είναι ένα κράτος κανόνων. Όχι κατ’ανάγκην δίκαιων αλλά κανόνων. Πλέον, δεν ζούμε σε κράτος κανόνων αλλά σε κράτος αποφάσεων. Δεν μας κάνει το Σύνταγμα και δεν μας βγαίνει να το αλλάξουμε; Αποφασίζουμε και το παρακάμπτουμε.
Yπάρχει διέξοδος;
Δύσκολη συγκυρία… Στις ρωγμές της συγκυρίας στοχεύουμε Είναι μάλλον η πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ που η γραφειοκρατία των Βρυξελλών στέκει αμήχανη απέναντι στη συντριπτική ηγεμονία της Δεξιάς και Άκρας Δεξιάς σε όλη την Ευρώπη. Μένει σε μας να απειθαρχήσουμε σε αυτήν την σιδερένια συνέπεια. Για το μέλλον το δικό μας και των γενιών που έρχονται. Σε τελευταία ανάλυση, εμείς φτιάχνουμε την ιστορία μας…