Του Γιάννη Παπαδημητρίου
· Δικηγόρος
Ζούμε σε μια χώρα, ή, αν προτιμάτε, έχουμε κυβέρνηση μιας παράταξης, που η επιλεκτική της ευαισθησία και η ιδεολογική χρήση των μνημείων συναγωνίζεται με αυτή της Ιστορίας. Που κορδώνεται με την ανακάλυψη του «Τάφου» αλλά δεν διστάζει να τσιμεντώσει την Ακρόπολη και να καταστρέψει την ελληνική Πομπηΐα της οδού Βενιζέλου, αγνοώντας τη μελέτη της ανάδειξής της. Ή που οργίζεται με τον Ερντογάν για την Αγιά Σοφιά αλλά κλείνει τα μάτια στην επιδρομή χριστιανοταλιμπάν στη Ροτόντα και δείχνει, στην καλύτερη περίπτωση, αμφιθυμία απέναντι στα ισλαμικά μνημεία.
Ο μνημειακός πλούτος της Ηπείρου δεν έχει αποφύγει τις περιπέτειες. Μια δειγματοληπτική αναφορά με σειρά χρονολογική – όχι της εποχής της κατασκευής αλλά των απειλών εναντίον τους – το επιβεβαιώνει :
• Με αφορμή και την πρόσφατη επέτειο, το πατρικό σπίτι του εκ των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας Αθανασίου Τσακάλωφ στα Γιάννενα θυσιάστηκε στο βωμό της αντιπαροχής τη δεκαετία του ‘70.
• Το Δωδωναίο τοπίο, η ενότητα του μνημειακού συνόλου με την κοιλάδα της Δωδώνης, κινδύνεψε την τριετία 1995 – 97 να «εμπλουτιστεί» με τις νταλίκες της Εγνατίας, καθώς οι κυβερνητικοί αρνούνταν να ξοδέψουν (σ.σ. ευρωπαϊκά) χρήματα για μεγαλύτερη σήραγγα.
• Η γέφυρα της Πλάκας στον Άραχθο «εμπόδιζε» την πορεία της ανάπτυξης, του υδροηλεκτρικού φράγματος του Αγίου Νικολάου, αφού, όπως είχε εκστομίσει και κάποιος βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, «κάθε εποχή δημιουργεί τα δικά της μνημεία». Γι’ αυτό και οι αρμόδιες υπηρεσίες επεξεργάστηκαν το 1997 το περιβόητο σχέδιο της «μεταφοράς» της ενώ αργότερα την άφησαν χωρίς συντήρηση.
• Ένα σημαντικό μνημείο του ελληνικού αρχιτεκτονικού μοντερνισμού, το ξενοδοχείο «Ξενία» των Ιωαννίνων έπεσε το 2005 θύμα των ορέξεων μεγαλοξενοδόχου, υπό τα χειροκροτήματα της δημοτικής αρχής και των υπηρεσιών, που πρόβαλαν τη θεωρία της «μειωμένης» αρχιτεκτονικής αξίας.
• Και στις μέρες μας η έννοια του πολιτισμικού τοπίου, παρότι προστατεύεται από τη Συνθήκη της Φλωρεντίας (ν. 3827/2010), εξακολουθεί να είναι άγνωστη στη διοικητική πρακτική και τις τοπικές αρχές. Στο προ τριετίας αναθεωρημένο Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο αναγνωρίζονται μόνο 16 ζώνες τοπίου άξιου διαχείρισης και πέραν αυτών ουδέν. Αντίθετα, τα περισσότερα βουνά θεωρούνται «κατάλληλα» για την ανάπτυξη αιολικών πάρκων, με μία μόνο γενική εξαίρεση, των παράκτιων ορεινών όγκων, που γειτνιάζουν με ζώνες τουριστικής ανάπτυξης. Το τοπίο δεν γίνεται αντιληπτό ως αυτοτελής αξία αλλά ως εργαλείο στην υπηρεσία της τουριστικής βιομηχανίας.
Ευτυχώς όμως για τα μνημεία, τις περισσότερες φορές τα κινήματα ήταν εκεί! Αγνοώντας τη συνήθη κατηγορία περί «εχθρών της ανάπτυξης», πέτυχαν σημαντικές για την προστασία των μνημείων νίκες και στη Δωδώνη και στον Άραχθο. Το «Ξενία» δεν καταφέραμε να το σώσουμε αλλά το πετύχαμε μ’ ένα άλλο σπουδαίο κτίριο του Άρη Κωνσταντινίδη, την «Όαση» στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων.
Το 2019 οι ίδιας ποιότητας άνθρωποι εμποδίστηκαν από την ΕΛΑΣ να παραστούν στις εκδηλώσεις για τη μάχη του Καλπακίου υπό την ευγενή χορηγία της πετρελαϊκής εταιρίας Energean στον Δήμο Καλπακίου και να διαμαρτυρηθούν για την απειλή των εξορύξεων. Θα συνεχίσουν πάντως, όσο χρειαστεί, να δίνουν τη μάχη. Οι δε τοπάρχες μπορούν να ενθουσιάζονται με τη μεγαλύτερη στα χρονικά ελληνική σημαία, που παρουσιάστηκε στο Καλπάκι, ή να ρίχνουν καμιά καταγγελία στον Ερντογάν. Και μετά να κοιμούνται ήσυχοι !