Το υδατικό διαμέρισμα Ηπείρου αναπτύσσεται στο Β.Δ. τμήμα της χώρας μας σε μια έκταση 9.980 Km2. η μορφολογία του, η γεωλογική δομή, οι υδρογεωλογικές συνθήκες και το υψηλό ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων καθιστούν την Ήπειρο το πλεονασματικότερο διαμέρισμα της χώρας σε ότι αφορά τα αποθέματα νερού. Τα ανανεώσιμα αποθέματα υπόγειου νερού είναι 3.220 εκατ. κ.μ/έτος και αντιστοιχούν στο 15% του συνόλου της χώρας.
Μορφολογία: Η Ήπειρος είναι ένα από τα πλέον ορεινά διαμερίσματα τα χώρας δεδομένου ότι το 70% της επιφανείας χαρακτηρίζεται ορεινό. Οι μεγάλες κλίσεις των πρανών και οι βαθιές χαράδρες Βίκου, Καλαμά, Αράχθου, Αχέροντα κ.α αποτελούν κύρια φυσιογραφικά γνωρίσματα. Τα όρη Τζουμέρκα (2500m), τα όρη του Μετσόβου Τύμφη(2540m), ο Σμόλικας(2.617 m), ο Γράμμος (2512 m), το Μιτσικέλι, η Μουργκάνα ,το Σούλι ,κ.α. είναι οι κυριότερες οροσειρές.
Γεωλογία: Το μεγαλύτερο τμήμα της Ηπείρου ανήκει στην Ιόνιο γεωτεκτονική ζώνη. Οι ανατολικές περιοχές της (Τζουμέρκα όρη, λεκάνη Αώου και Σαρανταπόρου) ανήκουν στην ζώνη της Πίνδου . Στους ορεινούς όγκους Γράμμου- Σμόλικα -Μετσόβου, αναπτύσσονται πετρώματα της υποπελαγωνικής ζώνης (οφιολιθικά πετρώματα) Το όρος Γάβροβο ανήκει στην ομώνυμη ζώνη. Κύριο χαρακτηριστικό της γεωλογικής δομής της Ηπείρου είναι η επαλληλία μεγάλων αντικλίνων και μεγάλων συγκλίνων με γενική δ/νση αξόνων ΒΔ-ΝΑ που είναι και η τυπική δ/νση των Δειναρίδων και της Πίνδου.
Οι γεωλογικοί σχηματισμοί: Από τους παλαιοτέρους στους νεότερους στην γεωλογική δομή της Ηπείρου συμμετέχουν οι ακόλουθοι γεωλογικοί σχηματισμοί:
Στην Ιόνιο ζώνη:
⚫ η σειρά των εβαποριτών (γύψοι και ορυκτό άλας) τριαδικής ηλικίας. Τους εβαπορίτες συνοδεύουν τα τριαδικά λατυποπαγή.
⚫ η ανθρακική σειρά της Ιονίου (ασβεστόλιθοι και δολομίτες) που καταλαμβάνει το διάστημα ανώτερο Τριαδικό-ανώτερο Ηώκαινο.
⚫ η κλαστική σειρά του φλύσχη με διάστημα ιζηματογένεσης Ηώκαινο-Ακουϊτάνιο.
Στην ζώνη Πίνδου:
⚫ ο κλαστικός σχηματισμός του Τριαδικού από μαργαικους ασβεστόλιθους ψαμμίτες και ιλυολίθους.
⚫ η σειρά των ασβεστόλιθων και κερατόλιθων ερυθρωπού χρώματος που καταλαμβάνει το διάστημα ανώτερο Τριαδικό- ανώτερο Τιθώνιο.
⚫ ο πρώτος φλύσχης (Κενομανιο-Τουρονιο)
⚫ οι ανωκρητιδικοί ασβεστόλιθοι και τα στρώματα μετάβασης
⚫ ο δεύτερος φλύσχης (Παλαιοκαινο-Ηώκαινο) Στο σύνθετο κάλυμμα της Πελαγωνικής όπου από την κορυφή προς την βάση συναντούμε: την επικλυσιγενή ασβεστολιθική σειρά και το οφιολιθικο σύμπλεγμα (περιδοτίτες, γαβρούς, δολερίτες, σερπεντινες κ.α)
Στην ζώνη Γαβρόβου:
⚫ την ανθρακική σειρά (Κρητιδικό – Ηώκαινο)
⚫ την σειρά του φλύσχη (Ολιγόκαινο) Τα νεογενή και τεταρτογενή ιζήματα συμπληρώνουν τις σρωματογραφικές στήλες. Συνίστανται από ποικίλες αποθέσεις θαλάσσιας ,λιμναίας και χερσαίας φάσης (άργιλοι μάργες, κροκάλες ,άμμοι και αμμοχάλικα ποικίλης σύστασης και κοκομετρικης διαβάθμισης, κορήματα συνεκτικά και μη κ.α.).
Υδρολογία
⚫ Το υδρογραφικό δίκτυο παρουσιάζει μια μεγάλη ποικιλία σε ότι αφορά στην πυκνότητα και στην μορφολογία ανάπτυξης των κλάδων του. Στο υδρογραφικό δίκτυο απεικονίζεται η υδρολιθολογια: πυκνό δίκτυο = αδιαπέραστοι σχηματισμοί =μεγάλος συντελεστής επιφ. απορροής αραιό δίκτυο = υδροπερατοί σχηματισμοί =μεγάλος συντελεστής κατείσδυσης.
Η γενική εικόνα της αποστράγγισης περιγράφεται:
⚫ Ο Άραχθος και ο Λούρος αποστραγγίζουν τις ανατολικές και νότιες περιοχές . Ρέουν σχεδόν παράλληλα από βορρά προς νότο στον Αμβρακικό κόλπο.
⚫ Ο Καλαμάς και ο Αχέροντας αποστραγγίζουν τις δυτικές περιοχές στο Ιόνιο πέλαγος. Στον άνω τους ρου διακρίνουμε γενική δ/νση των κυριών κλάδων ΒΔ-ΝΑ που συμπίπτει με την δ/νση των μεγάλων συγκλίνων και αντικλίνων της Ιονίου ζώνης. Στον κάτω ρου παρατηρούμε απότομη μεταβολή της δ/νσης ροής σε ΒΑ-ΝΔ .
⚫ Το βόρειο τμήμα του διαμερίσματος αποστραγγίζει ο ποταμός Αώος και οι παραπόταμοι του (Βοϊδομάτης, Σαραντάπορος και Δρίνος). Ο Αώος εισέρχεται στην Αλβανία και εκβάλει στο Ιόνιο Πέλαγος. Στην κεντρική περιοχή του διαμερίσματος αναπτύσσεται η κλειστή λεκάνη Ιωαννίνων. Η αποστράγγιση της γίνεται μέσω τάφρων στη Παμβώτιδα λίμνη και στη συνεχεία μέσω της τάφρου Λαψιστας και της σήραγγας Κληματιας η λεκάνη απορρέει στον Καλαμά. Σημαντικές εκτάσεις της λεκάνης αποστραγγίζονται υπόγεια σε καταβόθρες.
⚫ Στην παράκτια ζώνη από Ηγουμενίτσα βόρεια έως Πρέβεζα νότια αναπτύσσονται μικρές λεκάνες οι οποίες μέσω χειμάρρων απορρέουν στο Ιόνιο Πέλαγος.
⚫ Η επικοινωνία επιφανειακών και υπογείων νερών είναι συχνό φαινόμενο στο υδατικό διαμέρισμα. Ποιοτικά υποβαθμισμένα επιφανειακά νερά που παροχετεύονται στις καταβόθρες μολύνουν τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες και τις πηγές που αυτοί τροφοδοτούν
Υδρολογικές λεκάνες
Στο υδατικό διαμέρισμα αναπτύσσονται οι κυρίες υδρολογικές λεκάνες των ποταμών : Αώου, Αράχθου, Λούρου Καλαμά, Αχέροντα, η κλειστή λεκάνη Ιωαννίνων, καθώς και άλλες μικρότερες λεκάνες (Μαργαριτίου Βωβού, κ.α). Η λίμνη Ιωαννίνων, η λ. Ζηρού ,η λ. Τζαραβίνα, οι τεχνητές λίμνες Πηγών Αώου και Πουρναρίου, το έλος Καλοδικίου τα έλη Ροδιάς -Σαλαώρας και ένα πλήθος μεγάλων πηγών αποτελούν κύρια υδρολογικά γνωρίσματα του διαμερίσματος. 526 774 234 529 484 343 103 105 42
Κατακρημνίσματα
Το μέσο ετήσιο ύψος των κατακρημνισμάτων κυμαίνεται από 1000 mm έως 2000 mm ανάλογα με την περιοχή και το υψόμετρο. Από το ισοζύγιο προκύπτει ότι 520 mm(48%) είναι εξάτ/πνοή και 561,5 mm (52%) είναι το σύνολο απορροή + κατείσδυση . Το μεγαλύτερο μηνιαίο ύψος έχουμε τον Δεκέμβριο(174,9 mm) και το μικρότερο τον Αύγουστο(31.2 mm0)
Υδρογεωλογία
Ως προς την υδροπερατότητα οι γεωλογικοί σχηματισμοί του υδατικού διαμερίσματος διακρίνονται σε:
⚫ Αδιαπέραστους σχηματισμούς (φλύσχης, μάργες κ.α)
⚫ Ημιπερατούς σχηματισμούς (ασβεστόλιθοι Βίγλας)
⚫ Υδροπερατούς σχηματισμούς που ως προς το πορώδες διακρίνονται σε: Ø Υδροπερατούς πορώδους κόκκων η πρωτογενούς πορώδους (άμμοι και αμμοχάλικα) Ø Υδροπερατούς πορώδους ρωγμών η δευτερογενούς πορώδους (ασβεστόλιθοι, οφιόλιθοι, ψαμμίτες) Το ύψος βροχής, το πορώδες και η υδροπερατότητα καθορίζουν την κατείσδυση και την δυναμικότητα των υπόγειων υδροφόρων. Τα επίπεδα ροής των ποταμών, τα επίπεδα βάσης καρστικοποίησης, η στρωματογραφική δομή, και πολλοί άλλοι παράγοντες καθορίζουν τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των υπόγειων υδροφόρων και το καθεστώς της υπόγειας αποστράγγισης.
Υπόγειοι υδροφόροι
Στο υδατικό διαμέρισμα αναπτύσσονται μεγάλα υπόγεια υδροφόρα συστήματα η σαφής οριοθέτηση των οποίων είναι δύσκολο έργο. Ιδιαίτερη διαχειριστική σημασία έχουν τα μεγάλα καρστικά συστήματα από τα οποία καλύπτονται κατά 80% οι ανάγκες νερού. Οι καρστικοί υδροφόροι είναι ευάλωτοι στην ρύπανση γιατί οι ασβεστόλιθοι δεν έχουν ως υδροφορείς ικανότητα αυτοκαθορισμού . Η ρύπανση διανύει μεγάλες αποστάσεις και η απορρύπανση είναι μακροχρόνια η αδύνατη .
Ετήσιες ανάγκες νερού: 333Χ106m3 νερού για άρδευση, 60X106m3 νερού για ύδρευση, 20X106m3 νερού για άλλες χρήσεις
Ποσοστό εκμετάλλευσης: 25%των δυνατών αποθεμάτων η 46% των πηγαίων
Διαθεσιμότητα νερού: 7500m3/άτομο/έτος
Ποιότητα των υπογείων νερών: Γενικά τα υπόγεια νερά του υδατικού διαμερίσματος είναι σε καλή έως πολύ καλή ποιοτική κατάσταση και αυτό είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα.
Χημική σύσταση: στο υδατικό διαμέρισμα Ηπείρου διαχωρίσαμε τρεις κύριους τύπους υπογείων νερών (υδροχημικες επαρχίες ): νερά οξυανθρακικου τύπου HCO3>SO4>Cl καιCa++>Mg++>Na+ είναι νερά που τα συναντούμε σε όλους τους υπόγειους υδροφόρους και έχουν χαμηλή μεταλλικότητα (TDS 140-160mg/l) Θειούχα νερά : είναι κυρίως καρστικά νερά που έρχονται σε επαφή με γύψους. Τα SO4 συνήθως βρίσκονται σε περιεκτικότητα 250- 600 mg/l , χλωριούχα νερά Cl>SO4>HCO3 και Na+>Ca++>Mg+ τα χλωριόντα οφείλονται στην διείσδυση θάλασσας ( 415 mg/l – 1600 mg/l)και στην επαφή υδροφόρων με κοιτάσματα ορυκτού άλατος ( 250-mg/l έως 300 mg/l)
Η ιστορία της Ηπείρου είναι συνυφασμένη από αρχαιοτάτων χρόνων με τα νερά της δεσμός που φαίνεται να γίνεται πιο ισχυρός την εποχή που διανύουμε. Ο Αχέροντας με τις Πύλες του Άδη, η λίμνη των Ιωαννίνων με τον πνιγμό της Κυρά Φροσύνης, το θρυλικό Γεφύρι της Άρτας με την θυσία της γυναίκας του Πρωτομάστορα, οι δρακολίμνες του Σμόλικα και της Τύμφης, το Θεριό της πηγής του Αι Γιώργη, είναι μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία που καταδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο τον παραπάνω δεσμό. Δεν είναι μονό ο μύθος και η ιστορία. Τα νερά της Ηπείρου τα τραγούδησε ο λαός της με ένα πλήθος ασμάτων. Τραγούδια που σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρα από ποτέ σήμερα που η αξία του νερού του προσδίδει επάξια τον τίτλο ως το πολυτιμότερο αγαθό της φύσης αλλά και ως του πλέον ευάλωτου στην ρύπανση φυσικού πόρου αρκεί να αναλογιστούμε ότι : 3 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από χολέρα και δυσεντερία που προκαλούνται από το μολυσμένο νερό. Το μολυσμένο νερό επηρεάζει την υγεία 1,5 δισεκατομμυρίου ανθρώπων.
Η Ήπειρος είναι η νερομάνα είναι το Ελληνικό εμιράτο του νερού και η προστασία και αξιοποίηση του πρέπει να αποτελούν πρωταρχικό μέλημα της περιφερειακής πολιτικής ,γιατί σήμερα η τιμή του νερού είναι ίση με αυτή του πετρελαίου αλλά αύριο να είστε βέβαιοι ότι θα είναι πολύ μεγαλύτερη διότι στο μέλλον αντί του πετρελαίου υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις και μάλιστα πολύ πιο φιλικές στο περιβάλλον ενώ αντί νερού δεν υπάρχει εναλλακτική λύση αλλά ένας μονόδρομος που γράφει : Οικονομία ,Ορθολογική χρήση και Προστασία
Απόσπασμα από παρουσίαση του Δρ. Ευάγγελου Νικολάου,γεωλόγου μηχανικού δ/ντη Π.Μ. Ηπείρου Ι.Γ.Μ.Ε