Έπεσα από μια καλότυχη συγκυρία, ανήμερα της 14ης του Απρίλη (αποφράδας ημέρας για όσους είδαμε το φως της ζωής στην Κρυοπηγή Ζαλόγγου), σ’ένα μικροδιήγημα που με κάρφωσε…!(1)
«Απρίλης του ’44.Και ο αριθμός 23. Αποτυπώνονταν με ευκρίνεια στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού. Οι εικόνες όμως έφταναν στα μάτια από μία εν τω βάθει οδό.Ίσαμε τα έγκατα της μνήμης……… Ο Delis Thomas, κατά πως τον εκφωνούσαν οι Ναζί στη λίστα με τους μελοθάνατους, γλίτωσε απ’τη σφαγή. Αλλά έχασε τη λαλιά του. Όταν γύρισεστα Δούβιανα πάνω σ’ένα θρανίο του δημοτικού σχολείου έγραψε τη λέξη ΕΑΜ. Δίπλα συμπλήρωσε με κόκκινη μπογιά τον αριθμό 23. Τόσους εκτέλεσαν οι Γερμανοί εκείνη τη μέρα. Ο Θωμάς επαναλάμβανε από το πρωί ως το βράδυ το όνομα Delis Thomas.Delis Thomas.Η ομιλία του αποκαταστάθηκε. Αλλά παρέμενε μια εκλεκτική εκφορά λόγου. Λίγες λέξεις. Που αναδύονταν από τα βάθη του κέντρου λόγου…… Ο Delis Thomas γνώριζε τη Γη και την Ελευθερία………..ότι εκτελέστηκαν γιατί ήταν κομμουνιστές. Τη Μεγάλη Παρασκευή. Και ήταν απ’τα Δούβιανα (Κρυοπηγή). Στο μεγάλο δικαστήριο της συνείδησης, κάποια μέρα, όταν όλοι οι μάρτυρες θα έχουν σωπάσει, θα μας το ψυθιρίσουν τα βουνά, τα δέντρα και οι χαράδρες. Αυτά που άκουσαν το μοιρολόι του Delis Thomas ή αλλιώς του Θωμά Ντελή.»
Ο Θωμάς (κι ο Φίλιππος) πράγματι γλύτωσαν στο εκτελεστήριο του Αγρινίου τη Μεγάλη Παρασκευή του 1944 κι, όταν κάποτε εδέησε να εμφανιστεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για να μας αφηγηθεί τη φρίκη της εμπειρίας ( ως τελευταίος επιζών), δεν πρόκαμε. Αλλά μας τα είχαν πει πολλές φορές άλλοι πολλοί, κι αυτός μαζί.
Θρήνος βαρύς κι ατέλειωτος απλώθηκε ανήμερα και για πολύ καιρό στην Κρυοπηγή.. Η Φώτω έλεγε, γιατί να ζω ψυχή μου. Μου σκότωσαν τον άντρα μου κι έχασα ύστερα και δυο παιδάκια απ’την πείνα και τις αρρώστειες. Ο Σωτηράκης ορφανός αντρώθηκε σ’άλλο χωριό ξενάκι…..Άλλος έτσι άλλος αλλιώς υπόφεραν πολλά, αλλά ζήσαμαν με γινάτι, για να μη πάει η θυσία χαμένη, όμως ζήσαμε με τιμή και περηφάνεια. Όχι μονάχα για τους 23. Όχι μονάχα για τους 23 μάρτυρές μας στο Αγρίνιο, αλλά και για τους άλλους τρεις στης Τσαραγόρας το μύλο που έγδαραν ζωντανούς οι Ιταλοί και τη χωριανή μας που βομβάρδισαν οι Γερμανοί στην Καμαρίνα, ενώ είχε ορμήσει να σκεπάσει τα δυό της κοριτσάκια. Ακόμα για τον Κωστούλη που, όταν ξαναήρθαν οι Γερμανοί στο χωριό, είπε καλωσήρθαταν και δεν έχει εδώ κανέναν να σκοτώσετε. Και τον εκτέλεσαν στην αυλή του Άγιου Βλάση εν ψυχρώ.
Τριάντα άντρες, γυναίκες και παιδιά χάσαμε από τις αρχές του θέρους του ’43 ως τις αρχές του θεριστή του 1944 στην Μαρτυρική Κρυοπηγή, μαζί κι έναν καλόγερο της μονής Ζαλόγγου ίσως. Μας τίμησε η Πολιτεία κι είναι ο έπαινος καλοδεχούμενος, αλλά το μοιρολόι υποδόριο σιγοντάρει τα χείλη μας, καθώς πλησιάζει και η εφετινή Μεγάλη Παρασκευή:
Ψυχή τι λόγια να σας πώ ,τι να σας τραγουδήσω.
Οπού σας πήραν όμορφους κι ήρθαταν κοκκαλάκια.
Χωρίς μαλλιά, δίχως χαρά και ‘ρώτημα στα μάτια.
Ας ευχηθούμε, ας απαιτήσουμε να πάψουν τώρα οι άδικοι σκοτωμοί εκεί στην Ουκρανία κι όπου αλλού αθώοι γίνονται μαρτυρικά θύματα της όποιας κτηνωδίας. Καλή Ανάσταση και καλό Πάσχα και καλές αντάμωσες στα έρμα τα βουνά μας.
(1)Σπύρος Μπρίκος:«στα Δούβιανα» (υποτροπή ιλίγγου), απόσπασμα (διήγημα από το έργο του «Ιατρικό παράδοξο, διηγήματα», εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα 2015.